Niet in Madurodamgedaante, maar op ware grootte nagebouwd. De Amerikaanse journalist Bianca Bosker schreef er vorig jaar een boek over – ”Original Copies. Architectural Mimicry in Contemporary China”.

Wat er zoal op Chinese bodem op ware grootte is nagebouwd? Beroemde gebouwen en locaties in Parijs (Eiffeltoren, Champs-Elysées), in Venetië, Amsterdam, Londen, Madrid en New York. Maar ook zijn er complete buitenwijken aangelegd, in de stijl van knusse dorpjes op het Engelse platteland bijvoorbeeld, of met de grachtenpanden in Amsterdam als model. Sommige Chinese woonwijken zijn Engelse, Griekse, Italiaanse, Amerikaanse en Hollandse enclaves. En: er is tot in detail nagebootst. Bosker noemt de Amersfoortse wijk Kattenbroek, die model heeft gestaan voor „een Hollands dorp” in Sjanghai.

In zulke buitenlandse wijken kunnen de Chinese bewoners (en nieuwsgierige toeristen) ook de sfeer beleven die bij een bepaald land of gebouw hoort: winkels, restaurants, straatnamen, pleinen, ze zijn allemaal buitenlands ingericht en vernoemd. China telt inmiddels vele honderden van zulke buitenlandse themawijken – woonplek van honderdduizenden Chinezen.

Belangrijkste afnemers van zulke woningen zijn families en gezinnen uit de midden­klasse, de almaar uitdijende bevolkingsgroep die nu tussen de 100 en de 247 miljoen leden telt en die naar verwachting over zes jaar bijna de helft van de Chinese bevolking van 1,3 miljard zal omvatten.

Statussymbool

Deze groep nieuwe rijken wil weg uit de overbevolkte steden met zijn volgepropte appartementen en ziet in de vrijstaande woningen met groene lanen eromheen, met luxe winkelcentra en tal van andere voorzieningen in de buurt, een prima alternatief.

Maar dat is niet het enige wat meespeelt. Voor Chinezen is een koopwoning het statussymbool bij uitstek en het kopen ervan dé manier om maatschappelijk succes en welvaart te etaleren. En –even belangrijk– ze hebben op die manier het gevoel deel uit te maken van een wereldwijde beweging van welvarende burgers die in wonen en consumeren laten zien dat ze wat te besteden hebben.

De keuze van gebouwen en buitenlandse locaties is nogal eenzijdig: vrijwel alleen westerse symbolen komen in aanmerking voor na-aperij. Het Westen staat bij veel Chinezen nog altijd symbool voor luxe en pracht. Verder heeft men enkel interesse in perioden in de westerse geschiedenis waarin de aristocratie en/of de gegoede burgerij hun stempel drukten op de bouwkunst.

Chinese architecten denken zelf het beste te weten wat typisch is voor een land of cultuur, vandaar dat westerse architecten er bij het kiezen en kopiëren niet aan te pas komen.

Het resultaat is ernaar, want vaak ogen Chinese stadswijken meer als thema­parken waarin alle bezienswaardige gebouwen uit één land bij elkaar zijn gezet.

Hoe zo’n kopieerplan concreet in zijn werk gaat, weten ze in Hallstatt, een traditioneel dorp in Oostenrijk. Inwoners beklaagden zich enkele jaren geleden over een groep Chinezen die hun dorp jaar in jaar uit kwam bestuderen: elk detail van het dorp werd op de foto gezet en vrijwel iedere inwoner werd in de gaten gehouden. „Dat gaf bepaald geen prettig gevoel”, aldus een van de bewoners.

Bezweringsformule

Niet alleen de middenklasse, ook de Chinese regering kiest westerse bouwwerken uit als symbolen van het nieuwe wel­varende China. In het laten namaken van hoogstandjes uit de westerse architectuur wil Peking de wereld laten zien dat China onder leiding van de Communistische Partij qua welvaart en kunnen tot grote hoogte is gestegen en dat het niet onderdoet voor het Westen. Het kopiëren heeft iets van een bezweringsformule: Chinezen zijn in staat om zich het Westen als het ware toe te eigenen. Een Chinees verwoordde het zo: „New York heeft zijn Twin Towers niet meer (door de aanslagen van 11 september 2001, AJ)), maar wij hebben ze nog wel!”

Deze manier van denken zegt ook iets over de manier waarop Chinezen tegen kopiëren aankijken. In het Westen is dat een vorm van diefstal, waar je je (een beetje) voor schaamt; in China is kopiëren een teken van gelijkwaardigheid aan de ander. Na-apen is dan ook niet minderwaardig, maar een vorm van de ander evenaren. Onder Chinezen leeft een intens verlangen om op gelijk niveau met het Westen te komen en dat zelfs voorbij te streven.

Dagjesmensen

Themawijken zijn intussen ook geliefde bestemmingen van dagjesmensen en toeristen: Chinezen die zich er geen huis kunnen permitteren en aan het eind van de dag weer terug moeten naar hun flatwoning in de stad.

Voor velen van hen is een bezoek aan de nagebouwde Eiffeltoren of het nep-Venetië ook een goedkoop en gemakkelijk alternatief voor een buitenlandse reis – de Chinese regels voor het krijgen van een visum zijn immers niet mals. „Nu zie ik wat van de wereld zonder dat ik China hoef te ver­laten”, zei een toeriste tegen Bosker.

Daarnaast stimuleert Peking het nep­bouwen om de eigen elite vast te houden: als die de westerse lifestyle ambieert, kan men in eigen land terecht en is emigreren niet nodig.

Kerken als nostalgisch decor

Zijn de westers ingerichte woonwijken van de Chinese middenklasse straks bolwerken van democratie? Daar lijkt het vooralsnog niet op, stelt Bianca Bosker in haar boek ”Original Copies. Architectural Mimicry in Contemporary China” over westerse architectuur in China.

Wat opvalt aan die architectuur en lifestyle in de nieuwe wijken is dat die volstrekt apolitiek van aard zijn en ideologieloos. Westerse zaken als vrijheid van meningsuiting en hints in de richting van individualisme, democratie en vrijheid zijn afwezig. In plaats daarvan verwijzingen naar (westerse) aristocratische tradities en vroegere privileges van adel en gegoede burgerij.

De wijken zijn dus in figuurlijke zin geen bolwerken van democratie, maar wel letterlijke bastions vanwege de muren eromheen, inclusief toegangspoort en bewakingspersoneel. Volgens Bianca Bosker leeft er onder de bewoners enige angst voor de massa van Chinese armen buiten de poort.

Die defensieve opstelling wordt versterkt door onzekerheid over China’s koers. Wat als het politieke klimaat er verandert en antiwesterse sentimenten de kop opsteken? Bijvoorbeeld als gevolg van diplomatieke spanningen? Dan zit je in je westerse woning niet meer zo comfortabel.

Wat als de stemming omslaat?

Bij de typisch westerse gebouwen die in China worden nagebouwd, horen ook kerken. Als romantische achtergrond bij huwelijkssluitingen en bruidreportages zijn ze razend populair – vooral onder diegenen die van buiten de wijk komen.

Rond veel van die kerken is daardoor een commerciële drukte van jewelste ontstaan, met winkels voor bruidskleding (vooral verhuurbedrijfjes), bruidstaarten, wijn en andere feestartikelen.