Hoe kun je zien waar de grens van Europa ligt? Door naar kerken te kijken. Zolang die er zijn, is de grens nog niet bereikt. Met die woorden van de voor­malige Duitse bondskanselier Kohl onder­streept Peter van Dalen de betekenis van het religieus erfgoed voor Europa. Het christendom en de kerk zijn bepalend geweest voor het ontstaan van Europa, zegt de Europarlementariër voor de ChristenUnie. Hij is initiatiefnemer van het symposium. Het platform Future for Religious Heritage (FRH), een Europees platform, haakte daarbij aan.

In een iets te kleine zaal hebben zich enkele tientallen mensen verzameld. Ze komen uit heel Europa. Van Dalen bracht hen samen om zo voor kruisbestuiving te zorgen, maar ook om te horen wat Europa eventueel kan betekenen om het religieus erfgoed beter te beschermen.

Het verdwijnen van kerken betekent een verlies aan kwaliteit voor een wijk en is vaak een drama voor mensen eromheen, stelt de Leuvense hoogleraar 
prof. dr. Thomas Coomans.

Hij pleit ervoor dat kerkgebouwen op zijn minst voor een deel in gebruik blijven voor erediensten. Daar zijn ze immers voor gemaakt. De verkoop van kerken aan investeerders of ondernemers vindt hij het slechtste scenario. „Dan gaan de deuren meestal helemaal dicht voor het publiek.”

Vooral initiatieven van burgers om een kerk te behouden leiden tot mooie resultaten, zegt Coo­mans. „Zij zien de kerk als een kans en zoeken oplossingen.”

De noodklok over het verlies van religieus erfgoed wordt niet voor niets geluid, laat Lilian Grootswagers aan de hand van cijfers over kerksluiting in Nederland zien. „In de periode 1978-2009 zijn in Nederland 1340 kerken en 1500 kloosters buiten gebruik gesteld.” Die trend zet nog wel even door, stelt het lid van de Task Force Toekomst Kerkgebouwen. Met trots vertelt ze over het succes van de Nederlandse kerkgebouwen­site reliwiki.nl. „Maandelijks hebben we 55.000 unieke bezoekers.” Ze hoopt dat een Engelstalige variant zal ontstaan.

Roerend religieus erfgoed, zoals avondmaalsstellen en andere liturgische voorwerpen, heeft een financiële waarde. Maar daar draait het bij Marc de Beyer van het Utrechtse Museum Catharijne­convent niet in de eerste plaats om. Hij wijst op de (kunst)historische, emotionele, liturgische en sociale waarde die dergelijke voorwerpen hebben.

In Frankrijk probeert een groep mensen het religieus erfgoed uit kerken als één groot museum te presenteren. Olivier de Rohan-Chabot van Le Plus Grand Musée de France –ook FRH-bestuurslid– laat op de site van zijn organisatie zien hoe dat werkt. Voor musea is geld, voor kerken veel minder, omdat dat woord mensen „afschrikt.” „Maar in kerken is heel veel erfgoed te vinden.”

De Fransman vertelt dat studenten van bekende businessscholen bij het project worden betrokken. Zij krijgen de opdracht om een bedreigd object in een kerk op te zoeken en een plan te maken om de restauratie of het behoud gefinancierd te krijgen.

In de discussie klinkt ook kritiek op de rationalistische, Nederlandse presentaties van Grootswagers en De Beyer. Een Belgisch-Italiaanse gentleman vindt dat het probleem bij de bron dient te worden aangepakt: mensen moeten weer naar de kerk gaan. „We moeten niet te pessimistisch zijn. In Italië zitten de kerken vol.”

Een Hongaar zegt dat kerksluiting in zijn land nog geen onderwerp is. Een bezoek aan de tot boekhandel omgebouwde Dominicanenkerk in Maastricht heeft hem „geschokt.” „Er zijn ook een bar en restaurant in de kerk. Dat is niet te verenigen met de oorspronkelijke functie.”

Van Dalen sluit de discussie. Geld kan en wil hij niet toezeggen. Hij gaat zich inzetten om het behoud van het religieus erfgoed in Europa aan de orde te stellen.

Eerste Bijbelexpositie in EP

In het gebouw van het Europees Parlement (EP) presenteren tal van organisaties zich. Een expositie over de Bijbel en zijn betekenis voor de Europese cultuur is er sinds de oprichting van het Parlement nog nooit gehouden. Op initiatief van CU-Europarlementariër Peter van Dalen is dat dezer dagen wel het geval. In Brussel kunnen alle leden van het Parlement er kennis van nemen. De expositie is samengesteld door het Franse Bijbelgenootschap (ABF), in samenwerking met zusterorganisaties uit Engeland en België. Van Dalen: „De Bijbel is het belangrijkste boek en bepalend voor de Europese cultuur. Dan is het toch vreemd dat er hier nooit aandacht voor dit boek is geweest?” Verschillende Europarlementariërs prezen het initiatief woensdag.