Blijvertje op rechts

De Boerenpartij, CP’86, de Centrum­democraten, de LPF, Trots op Nederland, Democratisch Politiek Keerpunt, EénNL: allemaal partijen die hebben geprobeerd een plaatsje te verwerven aan de rechterkant van het politieke spectrum.

Allemaal zijn ze ook na kortere of langere tijd weer verdwenen. Hoe komt dat? Vroeger lukte het niet „omdat de concurrentie­kracht van gevestigde partijen te groot was”, legt dr. Koen Vossen uit, „en omdat grote groepen kiezers al langs confessionele lijnen gemobiliseerd waren.”

Vossen is gepromoveerd op de vraag waarom heel lang geen enkele nieuwe partij zich een blijvende positie wist te verwerven naast de grote partijen. Een conservatieve partij, bijvoorbeeld, is nooit van de grond gekomen. Deels heeft dat trouwens ook te maken met de sociologische samenstelling van de Nederlandse bevolking: te weinig adel en te weinig grootgrondbezitters.

Toen rond 2000 de multiculturele samenleving onder vuur kwam te liggen, stelt de docent politicologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, ontstond er wél ruimte rechts naast de VVD voor een nieuwe politieke partij. Fortuyn sprong in dat gat. Zijn partij behaalde bij de Kamerverkiezingen in 2002 in één klap 26 zetels. Binnen enkele jaren was de LPF echter alweer uit de Kamer verdwenen.

„Voor nieuwe partijen blijkt het moeilijk te zijn om fatsoenlijke, degelijke en betrouwbare vertegenwoordigers te krijgen”, verklaart Vossen de snelle deconfiture van de LPF. Capabele mensen beginnen niet zo snel aan een politiek avontuur. „Als je een verkeerde keus maakt, kan dat namelijk vervelende gevolgen hebben voor je carrière.” Voormalig hoogleraar economie en directeur van een economisch onderzoeksbureau Bomhoff, „die toch wel enige status had”, heeft zich bijvoorbeeld „belachelijk gemaakt door met de LPF in zee te gaan”, licht Vossen toe.

Losbandig

Hoewel de LPF en andere rechtse partijen alweer snel van het politieke toneel zijn verdwenen, dicht Vossen de PVV betere kansen toe. Ook PVV-leider Wilders is noodgedwongen in zee gegaan met een aantal dubieuze mensen, maar wist dat te compenseren met zijn eigen politieke talent. „Een uitstekend debater”, die ook nog eens „maximaal” publiciteit weet te genereren.

Wilders heeft zijn partij „bewust gecontroleerd laten groeien”, legt Vossen uit, „door zich in eerste instantie vooral te richten op de Tweede Kamer.”

Het heeft Wilders flink geholpen dat veel kiezers sinds de jaren negentig van de vorige eeuw „een stuk mobieler, of losbandiger” zijn geworden: meer dan ooit zijn velen bereid eens op een andere partij te stemmen. „De kiezer die hoe dan ook trouw is aan zijn eigen partij, vind je bijna alleen nog maar in bejaardenhuizen.”

De groeiende groep zwevende kiezers „biedt ontzettend veel mogelijkheden”, stelt Vossen. „Dat was in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw veel beperkter.”

De publicist ziet de PVV voorlopig nog niet uit de Kamer verdwijnen. „Het is vooralsnog de eerste rechtse partij –hoewel naar links opgeschoven op sociaal-economisch terrein– met enige electorale kracht die zich weet te handhaven.”

Wilders zal de politiek niet op korte termijn vaarwel zeggen. „Hij is een vrij gepassioneerde politicus die zijn werk nog niet met tegenzin hoeft te doen.” En alternatieven voor een loopbaan buiten de politiek heeft Wilders eigenlijk niet. „Al was het alleen maar om de beveiliging die hij nodig heeft.”

Zijn partij heeft enkele roerige dagen achter de rug na de Marokkanenuitspraken van de PVV-leider. Maar Vossen verwacht dat de PVV zich daar goed van herstelt en al bij de Europese verkiezingen, in mei, weer goed scoort.

Orde en tucht

Diverse ex-PVV-Kamerleden waren of zijn van plan een alternatief voor de PVV op te richten. Brinkman probeerde het met Democratisch Politiek Keerpunt. Van Klaveren zinspeelde onlangs op de oprichting van een fatsoenlijke, rechtse partij.

Er is nog steeds ruimte voor een nationalistische, conservatieve partij, denkt Vossen, een partij die lijkt op de Amerikaanse Republikeinen, die inzet op orde en tucht en die eurosceptisch is. En die tegen de multi­culturele samenleving en massa-immigratie is, maar dan minder radicaal dan Wilders.

De VVD heeft wel geprobeerd de PVV op te slokken door sterk in te zetten op veiligheid, maar die partij is niet in staat zo ver te verrechtsen dat ze álle rechtse kiezers kan bedienen. „Dan komt de partij namelijk wel heel ver bij haar eigen ideologische traditie af te staan.”

Maar wie de ruimte tussen de PVV en de VVD wil benutten, moet wel van goeden huize komen. Hij moet eerst zorgen voor een aansprekende lijsttrekker, adviseert Vossen. „Oud-LPF-Kamerlid Eerdmans, nu aan­voerder van Leefbaar Rotterdam, lijkt mij dan de beste kandidaat.” Die beschikt over het nodige charisma, is een ervaren politicus en spreekt de taal van gewone mensen.

„Verder zijn goede banden met De Telegraaf belangrijk”, vult Vossen aan. Die krant wordt veel gelezen door potentiële kiezers van een nieuwe rechtse partij. En de krant heeft Wilders inmiddels „laten vallen.”

Cruciaal is namelijk om als nieuwe partij bekendheid te krijgen. Dat is een kunst op zich, waar veel tijd mee heen gaat. Grote groepen kiezers volgen de politiek al nauwelijks, weet Vossen. Laat staan de mensen die belangstelling zouden kunnen hebben voor een rechtse partij.

Moeilijk verhaal

Gunstig is dan weer dat zo veel kiezers tegenwoordig gemakkelijk van partij wis­selen. „Dat biedt politieke ondernemers veel mogelijkheden.” Al zijn die niet heel groot. „Veel zetels halen is lastig, maar een paar lukt al snel. Twintig of meer, dat wordt echt een moeilijk verhaal.”

Beginnen met een stuk of vijf zetels zou echter „ideaal” zijn, stelt Vossen. „Dan kun je in de Kamer laten zien wat je waard bent. En dat je capabel bent.” Daar liep het bij oud-VVD’er Verdonk op stuk. „Zij presteerde niks.”

Lukt dat allemaal, dan kan zo’n nieuwe partij langzaam doorgroeien naar meer zetels. Zeker als die steun geniet van De Telegraaf en Wilders vaker steken zal laten vallen.

En zeker als de partij zich eurosceptisch opstelt. „Op dat terrein is er nog veel te winnen”, schat Vossen in. Naast de PVV en de SGP is er namelijk geen rechtse partij die gereserveerd staat ten opzichte van Europa. „En de SGP is gegeven haar christelijke identiteit voor velen toch een brug te ver.”

„Wilders is geen wonderkind”

Wat PVV-leider Wilders nu precies verwachtte en beoogde toen hij zijn aanhang ”Minder, minder, minder” liet scanderen, blijft voor een deel koffie­dik kijken. Toch kan de Nijmeegse politicoloog Kristof Jacobs er wel íéts bij bedenken. „Ik vermoed dat zijn voornaamste doel was de aandacht af te leiden van een matig verkiezingsresultaat. Want gegroeid is de PVV niet bij deze gemeenteraadsverkiezingen; eerder iets teruggezakt. Die afleidingsmanoeuvre als zodanig kun je geslaagd noemen.”

Aan dat verleggen van de aandacht zit nog een aspect. „De PVV scoort relatief slecht als verkiezingen primair over de economie gaan. Dat zag je bij de Kamerverkiezingen van 2012. Er is Wilders dus altijd veel aan gelegen de focus te verplaatsen naar zijn favoriete thema: migratie. Dat probeerde hij een week voor de verkiezingsdag door in de Haagse Schilderswijk voor minder Marokkanen te pleiten. Een punt waarop hij op de verkiezingsavond voortborduurde.”

Als Wilders het maatschappelijk debat op migratie weet te richten, wint zijn partij gewoonlijk zetels. „Dat geldt trouwens niet alleen voor de PVV, ook tegenpool D66 spint daar garen bij. Daarom is Pechtold altijd de eerste die op Wilders’ provocaties reageert. VVD en PvdA daarentegen hebben belang bij een verkiezingsstrijd die over economische thema’s gaat. Dan kunnen zij een tweestrijd tussen links en rechts suggereren, en staat de PVV aan de zijlijn.”

Voorkomen dat Wilders het debat richting migratie stuurt, is voor de grote middenpartijen moeilijk. „De VVD had de achterliggende dagen het grote geluk van de nucleaire top. Die zoog veel media-aandacht naar zich toe, met Rutte in een soort glansrol. De PvdA daarentegen zat enorm in het nauw. Zwaar verloren bij de verkiezingen, veel allochtone kiezers die thuis waren gebleven. Die partij moest dus wel hard en fel op Wilders reageren, en hem dus in zekere zin weer in de kaart spelen.”

Dus Wilders’ actie van vorige week was eigenlijk bijzonder uitgekookt? „Nee, nee, nee! Zo zie ik dat niet. Dat er in eigen gelederen een soort opstand ontstond, dat diverse partijgenoten in allerlei gremia wegliepen, heeft hij natuurlijk nooit bedoeld en voorzien. Kijk, Wilders wordt te vaak afgeschilderd als wonderkind. Maar dat is hij niet. Hij maakt regelmatig grote inschattingsfouten. Zoals met de zogeheten kopvoddentaks, of het Polenmeldpunt. Ook van de film ”Fitna” kun je je afvragen of het een succes was. Uiteindelijk komt het erop neer dat Wilders een goede campagnevoerder, maar een slechte partijleider is. Zijn ”peoplemanagement” heeft nooit lekker gelopen.”

Zoals Wilders het effect van het scanderen van ”Minder, minder, minder” niet heeft voorzien, verraste dit gevolg ook Jacobs. „Dat geldt in de eerste plaats de media. Bij mijn weten hebben die zich nooit eerder zo breed en zo heftig tegen Wilders gekeerd. Dat hij spreekt van een „hetze van de linkse media” is natuurlijk kolder. Dit keer was het net zo goed De Telegraaf die zich uiterst kritisch uitsprak. En de adjunct-hoofdredacteur van het evenmin linkse RTL schreef zelfs een open brief.”

Maar ook de interne reacties binnen de PVV verbaasden Jacobs enigszins. „In essentie was het niet nieuw wat Wilders zei. Het staat allemaal in zijn programma. En mensen ophitsen deed hij ook altijd al. Mijn indruk is dat diverse PVV’ers die toch al sterk aan opstappen dachten, de commotie van vorige week heel goed uitkwam. Nu konden ze de club verlaten zonder dat het al te opportunistisch overkwam.”