Het onderzoeks­bureau TNS NIPO voorspelde vorige week een historisch lage opkomst bij de raadsverkiezingen op 19 maart. De kans bestaat dat niet meer dan de helft van de kiesgerechtigden zijn stem gaat uitbrengen. Van de 1310 ondervraagde Nederlanders van 18 jaar en ouder geeft 42 procent aan zeker te gaan stemmen. In 2010 bedroeg die zogeheten opkomstintentie 49 procent, en ging uiteindelijk 54 procent naar de stembus (zie tabel).

Zo’n 33 procent van de ondervraagden noemt ”stemmen heeft geen zin” als belangrijkste reden om af te zien van de gang naar de stembus. Andere populaire antwoorden zijn ”weet te weinig van lokale politiek” (20 procent) en ”geen belangstelling voor (gemeente)politiek” (18 procent).

Negatieve sfeer

De uitkomst van het onderzoek van TNS NIPO is lastig te interpreteren, vindt prof. dr. Monique Leyenaar, hoogleraar vergelijkende politicologie aan de Radboud Universiteit in Nij­megen. Veel mensen geven volgens haar in een opinieonderzoek aan dat ze gaan stemmen, maar op de verkiezingsdag bedenken ze tal van redenen om er toch maar van af te zien. Leyenaar is dan ook geneigd om de cijfers van de opkomstintentie naar beneden bij te stellen. „Ik ben betrokken bij nationale kiezersonderzoeken. Daaruit blijkt dat de werkelijke opkomst altijd achterblijft bij de prognoses. Tegelijkertijd zeg ik: 42 procent is wel erg laag. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat het daar op 19 maart op uitkomt.”

Een mogelijke oorzaak voor de beperkte belangstelling voor gemeentepolitiek zoekt Leyenaar in de negatieve sfeer die rondom de verkiezingen hangt. Politieke partijen die moeite moeten doen om geschikte kandidaat-raadsleden te vinden, volksvertegenwoordigers die verzeild raken in integriteitskwesties, politici die worden bedreigd; dergelijke berichtgeving werkt bepaald niet stimulerend op het stemgedrag van burgers.

Toch verwacht de hoogleraar dat de belangstelling voor de verkiezingen nog toeneemt. „De achterliggende weken kon niemand om de Olympische Spelen heen. Voor de raadsverkiezingen geldt hetzelfde. Als het mediageweld binnenkort écht op gang komt, kan er nog veel veranderen.”

Ook prof. dr. Marcel Boogers, hoogleraar innovatie en regionaal bestuur aan de Universiteit van Twente, waakt ervoor om over de opkomstintentie stellige uitspraken te doen. Toch denkt Boogers dat het percentage van 54 in 2010 niet geëvenaard gaat worden. Dat komt volgens hem doordat de gemeenteraadsverkiezingen in dat jaar in het teken stonden van de Tweede Kamerverkiezingen, die toen in november werden gehouden. „In 2010 draaide de campagnemachine van de landelijke partijen op volle toeren. Politieke kopstukken trokken door het hele land. Dat zien we nu een stuk minder.”

Net als Leyenaar denkt Boogers dat de prognose van TNS NIPO te somber is. „Ik denk dat de natuurlijke bodem van niet-stemmers wel is bereikt. Bovendien zien veel mensen dat de raadsverkiezingen met alle taken die gemeenten er vanaf 2015 bij krijgen wel degelijk ergens over gaan. Dat motiveert om te gaan stemmen. Ik denk dat het daadwerkelijke opkomstpercentage vergelijkbaar zal zijn met dat van 2010.”

Lokale partijen

De groei van lokale partijen zet dit jaar door, verwacht TNS NIPO. Vooral kiezers die landelijk SP stemmen, kiezen bij afwezigheid van een plaatselijke SP-afdeling voor een lokale partij. Ook PVV- en 50PLUS-kiezers zijn geneigd om op een lokale partij te stemmen. Volgens Boogers vinden veel kiezers een stem op een dergelijke partij minder ingrijpend dan de overstap naar een andere landelijke partij.”

Hoe erg is het als veel kiezers op 19 maart thuisblijven? Niet zo heel erg, relativeert Boogers. „Er zijn tal van andere manieren waarop burgers wél van zich laten horen. De kloof tussen burgers en lokale politiek is niet zo groot.”