Dat stelt prof. dr. Hans Boutellier, directeur van het Verwey-Jonker Instituut. Hij sprak woensdagmiddag in Amsterdam op een studiedag over religie en criminaliteit. Boutellier schetst hoe rooms-katholieken in de periode vóór de Tweede Wereldoorlog het meest vertegenwoordigd waren in de criminaliteitscijfers. „Meer dan de joden of de protestanten. Onder de kleine groep onkerkelijken was de criminaliteit het laagst. Zij vormden over het algemeen de intellectuelen die het maatschappelijk en economisch een stuk beter hadden dan hun medeburgers en daardoor wellicht ook minder snel verstrikt raakten in de criminaliteit”, zegt Boutellier.

Onder rooms-katholieken was relatief veel armoede, vooral in het zuiden. „Dat verklaart ook hun aandeel in de smokkel van en naar het zuiden”, aldus Boutellier. „Er werd soms spottend gezegd dat de rooms-katholieken last hadden van degeneratie. De slimste zonen werden priester en kregen dus geen nageslacht.”

Na de Tweede Wereldoorlog deed zich in de periode van verdergaande secularisatie een omgekeerde ontwikkeling voor, stelt Boutellier. „Religie kreeg juist een remmende werking op crimineel gedrag. Religieuze gemeenschappen zorgden voor een collectief bewustzijn. Dat geldt nog steeds. Door deel uit te maken van een religieuze gemeenschap krijgen mensen het gevoel erbij te horen en zijn ze geneigd minder losgeslagen te zijn.”

Uitzondering daarop zijn groepen met uiterst fundamentalistische opvattingen. „Onder geradicaliseerde groepen is religie of ideologie verworden tot fanatisme. Dat is gevaarlijk. Denk aan jihadstrijders die naar Syrië gaan. Of denk aan de moord op Theo van Gogh. Religieus geïnspireerd geweld door militante groepen.”

Boutellier stelt dat religieus geïnspireerd geweld zich onder orthodoxe protestanten niet voordoet. Dat jongeren in de zogeheten biblebelt in het weekend of rond de jaarwisseling niet zelden uit de band springen, is volgens hem verklaarbaar. „Hoe sterker de disciplinerende werking van religie of religieuze gemeenschappen, hoe verleidelijker het wordt met drank- of drugsmisbruik af en toe –niet structureel– uit de band te springen.”

Levensbeschouwing en crimineel gedrag

Deelnemers aan extremistische groeperingen omarmen lang niet altijd een radicale ideologie. Daarom hoeft levensbeschouwing ook niet per definitie de oorzaak te zijn van criminaliteit, waarschuwt promovendus criminologie Jasper de Bie. Hij deed onderzoek naar deelname van in Nederland verblijvende illegale migranten aan jihadistische samenwerkingsverbanden.

Hij analyseerde politiedossiers van jihadistische groepen uit de periode 2001 tot 2005. Op basis van interviews met medewerker van asielzoekerscentra en detentiecentra blijkt dat zij kampen met gemis, wat leidt tot ziekteverschijnselen en mentale instabiliteit. Criminele activiteiten kunnen de moslimmigranten soms helpen in hun behoeften te voorzien, maar nemen nog niet de structurele onzekerheid weg. Religieuze overwegingen spelen in zekere mate een rol bij het vinden van lotgenoten, rust, houvast en zingeving. Toch leken de onderzochte illegale migranten voor een belangrijk deel ook om pragmatische redenen aansluiting bij jihadistische groepen te zoeken. Daarom staat niet bij voorbaat vast dat alle illegale migranten die deel uitmaakten van een jihadistisch netwerk ook echt de salafistische ideologische doelen nastreefden.