Maandag maakte Plasterk bekend dat hij bijna drie maanden lang voor de Tweede Kamer heeft verzwegen dat hij onjuiste informatie naar buiten bracht.

Al op 22 november wisten de ministers Plasterk en Hennis (Defensie) dat niet de Amerikaanse NSA, maar Nederland zelf 1,8 miljoen gegevens van telefoongesprekken en surfgedrag van Nederlanders had verzameld. Plasterk beweerde eind oktober in het televisieprogramma Nieuwsuur en begin november tijdens een overleg met de Tweede Kamer precies het tegenovergestelde.

Dat het maanden duurde voor de bewindsman de informatie naar buiten bracht, heeft volgens hem te maken met het „belang van de staat.” Plasterk schrijft dat hij het betreurt dat hij bij Nieuwsuur feitelijk onjuiste beweringen deed. Volgens de bewindsman zijn de uitlatingen gedaan op basis van een „mogelijke verklaring in dat stadium.” Plasterk: „Terugkijkend hierop vindt de minister dat hij deze mogelijke verklaring achterwege had moeten laten.”

De oppositiepartijen zijn niet tevreden met de antwoorden. De SP spreekt van „een flutbrief” en zegt dat Plasterk in het Kamerdebat „zijn laatste kans” krijgt. Volgens de PVV heeft de PvdA-minister met zijn brief „het touw om zijn nek gedaan.” Ook D66, CDA, GroenLinks en ChristenUnie zijn zeer kritisch. De SGP is niet bij voorbaat uit op de val van Plasterk, maar heeft wel veel vragen.

De coalitie lijkt vooralsnog wel tevreden met de antwoorden van Plasterk en Hennis. PvdA-Kamerlid Recourt ziet het debat van vanavond met vertrouwen tegemoet. Ook VVD-fractievoorzitter Zijlstra liet zich in dergelijke bewoordingen uit.

Data over afluisteren afgelopen maanden op een rijtje

Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en zijn collega Hennis van Defensie liggen onder vuur van de Tweede Kamer. Dinsdagavond debatteert de Kamer over de vraag of ze aan mogen blijven of niet. Wat gebeurde er de achterliggende maanden?

5 augustus 2013. Het Duitse opinieblad Der Spiegel publiceert een artikel met onthullingen van de Amerikaanse klokkenluider Snowden over de manier waarop de Amerikaanse inlichtingendienst NSA te werk gaat in Europa. Daar staat een staafdiagram in waaruit blijkt dat de NSA massaal informatie van Nederlandse telefoongesprekken zou onderscheppen.

21 oktober 2013. De Franse krant Le Monde geeft nadere duiding van het staafdiagram in Der Spiegel: het zou gaan om de informatie van 1,8 miljoen Nederlandse telefoongesprekken.

30 oktober 2013. Minister Plasterk verklaart in Nieuwsuur tv-programma dat de NSA de metadata heeft verzameld.

6 november 2013. Plasterk zegt ook in de Tweede Kamer dat de NSA de gegevens zelf verzamelde.

20 november 2013. Uit onderzoek blijkt dat het getal van 
1,8 miljoen betrekking heeft op data verzameld door de Nationale Sigint Organisatie, een samenwerkingsverband van de twee Nederlandse Inlichtingendiensten AIVD en MIVD.

22 november 2013. De inlich-
tingendiensten informeren Plasterk en Hennis over hun bevindingen.

4 februari 2014. Plasterk en Hennis erkennen in een brief aan de Tweede Kamer dat Nederland de data zelf heeft verzameld en doorgaf aan de Amerikaanse inlichtingendienst.

Meerderheid houdt vertrouwen in Plasterk

Als de voortekenen niet bedriegen, kunnen de ministers Plasterk en Hennis aanblijven. Tenminste, wanneer ze vanavond geen grote fouten maken. Ook de VVD houdt vertrouwen, zo bleek gisteren.

Gerard Vroegindeweij

Dat de linkse oppositie uit is op het hoofd van minister Plasterk van Binnenlandse Zaken, is zo klaar als een klontje. Vorige week donderdag, een dag nadat Plasterk toegaf dat hij verkeerde informatie had verstrekt over het aftappen van 1,8 miljoen telefoondata van Nederlanders, ging de oppositie op oorlogspad. Binnen de kortste keren had ze een lange lijst met kritische vragen voor de bewindsman klaar.

Gisteren beantwoordde Plasterk samen met Hennis de vragen, maar dat stelde de oppositie niet gerust. Dat valt te begrijpen. De minister van Binnenlandse Zaken trekt slechts een klein boetekleedje aan over het feit dat hij bijna drie maanden belangrijke gegevens onder de pet hield. Zoals bekend gaf hij de Tweede Kamer verkeerde informatie over de afluisterpraktijken van de Amerikaanse inlichtingendienst. Het waren niet de Amerikanen die 1,8 miljoen telefoondata van Nederlanders aftapten, maar een samenwerkingsverband van de Nederlandse inlichtingendiensten zelf.

Sinds gisteren is er nog een tweede feit dat de oppositie 
boos maakt. In eerste instantie 
leek het nogal nobel van Plasterk dat hij eigener beweging meldde dat hij de Kamer verkeerd informeerde. Maar daar zit een andere reden achter. Een groep kritische burgers spande over de afluisterpraktijken een proces aan tegen de overheid. En in de loop van de rechtszaak zou toch naar buiten zijn gekomen dat Plasterk niet de juiste informatie had verstrekt. Dat wilde de bewindsman voor zijn.

De logische vraag is dan waarom Plasterk niet direct na 22 november vorig jaar, toen hij van de inlichtingendiensten hoorde dat hij onjuiste informatie had verstrekt, de Kamer informeerde. Ook daar heeft Plasterk een verklaring voor: het staatsbelang. Als hij destijds de informatie naar buiten had gebracht, zou de burger te veel informatie hebben gekregen over de werkwijze van de Nederlandse inlichtingendiensten AIVD en MIVD, zo antwoordde hij gisteren.

De vraag is echter of het staatsbelang zo geschaad is door het feit dat Nederland nu weet dat de eigen inlichtingendiensten de informatie verzamelden. En als er geen groep kritische burgers was geweest die een proces was begonnen, dan was Plasterk helemaal nooit op zijn beweringen teruggekomen, zo redeneert de oppositie.

Maar de partijen die vanavond het hoofd van Plasterk eisen, hebben wel een moeilijkheid. De vraag is namelijk of ze ook het aftreden van minister Hennis van Defensie moeten eisen. Deze bewindsvrouw heeft weliswaar geen foutieve informatie aan de Tweede Kamer verstrekt, maar was er wel vanaf 22 november van op de hoogte dat Plasterk dat wel deed. Ook zij hield essentiële informatie bijna drie maanden onder de pet.

Als de oppositiepartijen in staat blijken te zijn zó’n onderscheid te maken dat zij wel het aftreden van Plasterk eisen en niet dat van Hennis, ligt er nog een belangrijke blokkade. Dan zal ten minste een van de regeringspartijen, VVD of PvdA, een motie van wantrouwen moeten ondersteunen. Anders hebben ze geen meerderheid voor een motie.

De PvdA zal dat niet doen, zo bleek eind vorige week al. Nog voordat Plasterk de kritische vragen vanuit de Kamer beantwoordde, wist Samsom al te melden dat hij het debat van vanavond met vertrouwen tegemoet ziet.

De afgelopen dagen leek het erop dat mogelijk de VVD het politieke hoofd van de PvdA’er Plasterk zou kunnen eisen omdat twee weken geleden een VVD-bewindsman, staatssecretaris Weekers van Financiën, moest opstappen.

Maar gisteren, nadat Plasterk en Hennis de vragen hadden beantwoord, bleek dat niet langer een optie. Minister Hennis (VVD) heeft weliswaar niet direct de Kamer verkeerd geïnformeerd, maar ze had wel weet van het feit dat dit was gebeurd en steunde het besluit om dit niet aan de Kamer mee te delen. Als de VVD het hoofd van Plasterk zou eisen, zou de PvdA terecht kunnen vragen om het terugtreden van Hennis. Een dergelijk bloedblad zou de coalitie geen goed doen. Drie bewindslieden in drie weken, is te veel van het goede.

VVD-fractievoorzitter Zijlstra sprak gisteravond het verlossende woord voor de beide bewindslieden. Nadat hij de brief had gelezen, kwam de VVD-voorman tot de conclusie dat ook hij het debat vanavond met vertrouwen tegemoet ziet. Het zal volgens hem niet gemakkelijk worden, maar de brief is voor de VVD overtuigend. Als er tijdens het debat geen nieuwe belastende feiten naar voren komen, kunnen Plasterk en Hennis vanavond of vannacht het Kamergebouw dus nog gewoon als minister verlaten.

Los daarvan blijft altijd de mogelijkheid dat een bewindspersoon eigener beweging besluit op te stappen omdat hij vindt dat het vertrouwen in de Kamer wel erg mager is. Dat deed Weekers ook. Er zijn veel politici die een dergelijke stap van Plasterk zouden verwelkomen. Maar de bewindsman lijkt dat niet te willen. Hij zal vanavond diep door het stof gaan. Daar moeten zijn politieke tegenstanders het voor dit moment mee doen.