Dat is in het kort de analyse die de Amerikaanse ethicus Stanley Hauerwas geeft van de kerkelijke situatie in het Westen. De toonaangevende ethicus lijkt steeds breder door te dringen in Nederland, maar een proefschrift over hem bleef in ons land nog uit. Dr. Ariaan Baan maakte daar donderdag in Groningen een einde aan, en bewees daarmee de Nederlandse theologiebeoefening een grote dienst, zei promotor prof. G. W. Neven.

Baan analyseert in zijn studie ”The Necessity of Witness. Stanley Hauerwas’s Contribution to Systematic Theology” hoe Hauerwas spreekt over „getuigenis” en de noodzaak daarvan. Volgens Hauerwas is het zonder stil te staan bij hoe mensen met hun leven getuigenis afleggen van de betekenis van het Evangelie in hun leven, niet mogelijk om de waarheid daarvan theoretisch te verdedigen, zo beschrijft Baan in zijn eerste hoofdstuk. Daarna voert hij in vier hoofdstukken een „test” uit om na te gaan in hoeverre deze manier van denken van Hauerwas recht doet aan onder meer inzichten van andere denkers en aan wat de Bijbel in een aantal boeken over getuigenis zegt. Aan de hand daarvan wil hij nagaan of er „afdoende redenen” zijn om Hauerwas’ denken over te nemen.

Die methode kwam Baan op forse kritiek van opponent dr. Hans Reinders te staan. Volgens de ethicus (VU), zelf bevriend met Hauerwas, ligt een dergelijke werkwijze niet in lijn met het denken van Hauerwas, omdat die nu juist een „externe test” en het zoeken naar „afdoende redenen” op theoretisch vlak afwijst. „Waarom bent u in dit opzicht zo weinig leerling van Hauerwas?”

Ook de andere opponenten hadden naast waardering een aantal kritische vragen. Zo vroeg prof. dr. Herman Paul, die eerder meehielp Hauerwas in Nederland te introduceren door een bundel artikelen van en over hem te publiceren, of Hauerwas wel echt zo „pragmatisch” over waarheid dacht als Baan het voorstelt.

Prof. Paul en prof. Reinders spraken ’s middags zelf in een aansluitend symposium over Hauerwas. Dr. Paul stelde dat een belangrijk oogmerk voor Hauerwas is om de „interne secularisatie” van de kerk aan te wijzen en te bestrijden. Hauerwas is bekend om zijn kritiek op de versmelting van christelijk geloof en Amerikaans patriottisme en consumentisme, maar zijn kritiek is ook van toepassing op Europa, aldus Paul.

„Ook hier hebben we geen tekort aan dominante verhalen die zich in de kerk mengen. Het kapitalistisch verhaal is zo sterk, dat we er bijna geen alternatief meer voor zien. Het zegt ons dat onze identiteit gevormd wordt doordat we kiezen wat bij ons past, in plaats van door het geloof dat God ons verkiest. En het managementverhaal, met de bijbehorende suggestie van controle over processen, klinkt maar al te gauw door in kerkenraadsvergaderingen.”

Dr. Reinders leerde Hauerwas vooral kennen door diens denken over mensen met een beperking. Hauerwas gebruikte hen als voorbeeld om te laten zien dat mens zijn meer is dan controle hebben en dat het leven ook van betekenis is als mensen geen vermogens hebben om die betekenis zelf te begrijpen. „Het leven van mensen met een beperking is volgens hem niet de uitzondering, maar de regel waaraan we ons moeten spiegelen. In hoeverre durven wij zelf ontvangend in het leven te staan, in plaats van alleen maar actief en controlerend?”