Het is een conclusie die niet helemaal uit de lucht komt vallen, zegt Rob Bijl, adjunct-directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en een van de opstellers van het rapport. „Onze boodschap twee jaar geleden was dat er donkere wolken op komst waren. Achteraf blijkt dat we zelfs nog iets te optimistisch zijn geweest.”

De crisis duurt al ruim vijf jaar. Komen de gevolgen ervan nu pas aan het licht?

„De eerste paar jaren werden vooral bedrijven en de overheid getroffen. Veel burgers hoopten toen nog dat de crisis wel zou overwaaien en die na drie jaar toch wel een keer afgelopen zou zijn. Intussen zijn we nog twee jaar verder en gaat met name bij kwetsbare groepen zoals werklozen en mensen met een slechte gezondheid de kwaliteit van leven achteruit. En daar blijft het niet bij, want hoewel we officieel uit de economische recessie zijn, is de sociale recessie nog lang niet voorbij. Ook de komende jaren zullen veel burgers de pijn van bezuinigingen en belastingverhogingen in hun portemonnee voelen.”

Door welke maatschappelijke ontwikkelingen bent u verrast?

„Mensen zoeken in tijden van crisis graag een zondebok. Des te verrassender vind ik het dat de tegenstellingen tussen groepen mensen in de samenleving de afgelopen jaren niet groter zijn geworden. Ik vind het positief dat de houding van autochtonen ten opzichte van vluchtelingen en immigranten de afgelopen vier jaar milder is geworden. Het lijkt erop dat mensen zich liever bezighouden met zaken die hen direct raken, zoals baangarantie en de toekomst van hun kinderen. Het feit dat hun buurman van Marokkaanse of Turkse origine is, doet er dan kennelijk wat minder toe. Als dat het gevolg is van de crisis, is dat in ieder geval winst.”

Veel beleidsmakers baseren zich onder meer op SCP-publicaties. Welk maatschappelijk probleem mag van u hoog op de politieke agenda?

„Mensen met een hoge opleiding leven gemiddeld zeven jaar langer dan mensen met een lage opleiding. Ook hebben mensen met een lage opleiding vaker slechter werk dan hoog opgeleiden, waardoor ze sneller een chronische aandoening krijgen. Voor een land als Nederland, waar de zorg uitstekend is geregeld, vind ik het schokkend dat wij er niet in slagen daarin verandering aan te brengen. Een goede gezondheid staat voor veel mensen op nummer 1 en is essentieel voor iemands welbevinden. Als deze verschillen al meer dan twintig jaar bestaan, wordt het hoog tijd dat dit prioriteit krijgt.”

Heeft u een oplossing?

„Ik heb geen pasklaar antwoord. De praktijk blijkt erg weerbarstig, want ook binnen de groep hoog opgeleiden zijn er verschillen in levensverwachting en ervaren gezondheid. Het is aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport om zich hierover te buigen.”

Religie lijkt de grote afwezige in het rapport. Zijn Nederlanders niet meer gelovig?

„In de vorige aflevering kwam de kerk aan de orde bij de publieke opinie over het vertrouwen in instituties. Toen bleek dat het vertrouwen in de kerk historisch laag was. Waarschijnlijk speelde het nieuws over het seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk hierbij een grote rol. Dat het rapport dit keer weinig te melden heeft over religie, is geen bewuste keuze. De standaardlijsten van het SCP bevatten geen vragen over godsdienst.

Wel blijkt uit onze analyses dat Nederland hoog scoort op vrijwilligerswerk. Daarbij valt op dat een relatief grote groep vrijwilligers een kerkelijke achtergrond heeft. Hoewel donaties aan kerk en levensbeschouwing minder worden, evenals aan andere goede doelen, blijkt de hulpvaardigheid van kerkmensen nog steeds aanzienlijk.”

Hoe verklaart u het afgenomen geefgedrag?

„De reden hiervoor lijkt overduidelijk de economische crisis te zijn. Veel mensen zijn erg voorzichtig geworden met dit soort uitgaven.”

Het rapport verschijnt vandaag voor de zevende keer. Waarin verschilt het huidige Nederland ten opzichte van de eerste editie uit 2001?

„Het is goed om te bedenken dat het afgelopen decennium onze welvaart is toegenomen, de economie is gegroeid en ook het welbevinden van mensen steeds is gestegen. Kortom, op alle vlakken staat Nederland er nu beter voor dan ruim tien jaar geleden. Dat relativeert alle somberheid.”

Als er evenals twee jaar geleden een Kamerdebat komt over ”De sociale staat van Nederland”, waar moet het volgens u dan vooral over gaan?

„Achter de cijfers van het SCP-rapport schuilen mensen van vlees en bloed. Het zou goed zijn als politici dat zouden beseffen. Laten ze vooral voorbij de gemiddelden kijken en oog hebben voor de mensen die het slechter hebben getroffen: kwetsbare groepen zoals werklozen, eenoudergezinnen en mensen met een handicap. Hoewel De Nederlandsche Bank maandag voor 2014 een bescheiden groei voorspelde, is het voor economisch optimisme nog veel te vroeg. De sociale gevolgen van de crisis ijlen voorlopig nog wel even na.”

Belangrijke punten uit ”De sociale staat van Nederland”

Publieke opinie

• Nederlander sinds 2008 somberder over economie.

• Vertrouwen in media hoger dan in Tweede Kamer.

• Opvattingen over EU sinds crisis iets negatiever.

Onderwijs

• Bevolking steeds hoger opgeleid.

• Weinig leerlingen presteren op het hoogste niveau.

• Steeds meer jongeren behalen een startkwalificatie.

• Ouders vinden dat overheid breder moet kijken dan naar kernvakken.

Inkomen

• Gemiddelde koopkracht met 3 procent omlaag sinds 2008.

• Ongeveer 7 procent van de bevolking leeft in armoede.

• Zo’n 2,8 miljoen Nederlanders ontvangen AOW.

• Zo’n 72 procent bevolking is tevreden met eigen inkomen.

Werk

- Werkloosheidscijfer opgelopen tot 8 procent.

• Flexwerken komt veel voor.

• Arbeidsdeelname vrouwen en ouderen neemt toe.

• Vrouwen besteden minder tijd aan zorg voor kinderen.

Gezondheid

• Mannen worden gemiddeld 79,2; vrouwen 82,9.

• Hoog opgeleiden leven gemiddeld zeven jaar langer dan laag opgeleiden.

• Kanker haalt hart- en vaatziekte in als belangrijkste doodsoorzaak.

• Deelname rijksvaccinatieprogramma is hoog, behalve in de biblebelt.

Maatschappelijke participatie

- Geven aan goede doelen is met 10 procent afgenomen.

• Percentage vrijwilligers gestegen van 24 naar 28.

• Nederlanders hebben sterke interesse in politiek.

Vrijetijdsbesteding

• Nederlander heeft per week gemiddeld 47,8 uur vrije tijd.

• Gebruik (sociale) media stijgt van 19 naar 21 uur per week.

• Tijd voor sociale contacten in „real life” wordt minder.

Veiligheid

• In 2011 evenveel criminaliteit als jaar ervoor.

• Percentage misdrijven neemt sinds 2009 af.

• Minder mensen voelen zich weleens onveilig.

Wonen

• Aantal mensen met eigen huis niet gegroeid.

• Gedwongen verkopen vooral aan de orde bij echtscheiding.

• Waarde woningen sinds 2008 met 20 procent gedaald.

Kwaliteit van leven

- Voor het eerst in dertig jaar verslechtering van leefsituatie.

• Zo’n 85 procent van alle Nederlanders is gelukkig.

• Laag opgeleiden minder tevreden met hun leven dan hoog opgeleiden.

• Nederlanders geven hun leven als rapportcijfer een 7,8.