Dat meldt het Bach-Archiv dinsdag. De brief van een van Bachs leerlingen bewijst dat Johann Sebastian Bach zich de laatste jaren voor zijn dood in 1750 grotendeels had teruggetrokken uit zijn verplichtingen als cantor en kerkmuziekleider van de Thomaskirche in Leipzig. Over Bachs laatste levensjaren bestaat nog veel onduidelijkheid.

De brief werd ontdekt in het kader van het project ”Bachs Thomaner”, dat in 2012, toen het Thomanerchor 800 jaar bestond, van start ging. Onderdeel van het onderzoek is dat het leven van de in totaal 325 Thomaner die gedurende de periode dat Bach als Thomascantor werkzaam was, het internaat van de koorschool bezochten, wordt nagegaan. Het gaat dan over de periode van 1727 tot en met 1750. De hoop was dat op deze manier ook nieuw materiaal over Bach zelf zou worden gevonden.

Dat is nu gebeurd. Een van de onderzoekers, Michael Maul, vond in Döbeln (Saksen) in het archief van de kerk een brief van Gottfried Benjamin Fleckeisen, die tussen 1732 en 1744 in het internaat van de Thomasschool verbleef. Deze meldt in 1751 als hij solliciteert naar een baan als cantor in Döbeln dat hij in Leipzig in plaats van de kapelmeister, Bach, twee hele jaren de muziek in de beide kerken, de Sint-Thomas en de Sint-Nicolai, moest uitvoeren en dirigeren, en dat hij dat altijd met eer heeft gedaan.

Volgens de onderzoekers gaat het hier over de periode 1744-1746. Fleckeisen, geboren in 1719, woont dan nog in het internaat, maar studeert intussen ook theologie aan de Leipziger universiteit. Juist over deze periode, en sowieso over de jaren 40 van de 18e eeuw, tast het Bachonderzoek nog grotendeels in het duister als het gaat om de vraag wat Bach in deze tijd aan kerkmuziek uitvoerde en componeerde. Naar het zich nu laat aanzien trok Bach zich in zijn laatste levensfase terug uit zijn taken als cantor en kerkmuziekleider, hoewel hij tot het laatst van zijn leven als Thomascantor in dienst was.

Wat de reden is dat Bach zich voortijdig terugtrok is onduidelijk. Was hij het voortdurende conflict met zijn superieuren over financiële zaken zat? Wilde hij zich op andere projecten storten? Was hij ziek? Dat laatste strookt niet met het feit dat hij juist in de laatste tien jaar van zijn leven vaak reizen maakte, onder anderen in 1747 naar Berlijn. Of hadden de autoriteiten van Leipzig Bach vroegtijdig van zijn functie ontheven?

In ieder geval werpt de nieuw ontdekte brief volgens de onderzoekers licht op het feit dat de raad van Leipzig al in juni 1749, een jaar voor Bachs dood, stappen onderneemt om een auditie te organiseren voor een toekomstige Thomascantor, „voor het geval op zekere dag het vertrek van de heer Bach aan de orde is.”

In een eerste reactie zegt Bachonderzoeker Maul dat de brief aanleiding geeft opnieuw na te denken over „het grote raadsel rond de cantate-uitvoeringen van Bach in de jaren 1740-1750. Een deel van de cantates waarvan wordt aangenomen dat ze verloren zijn gegaan, kon weleens eenvoudigweg nooit gecomponeerd zijn.”

Maul zal in het Bach-Jahrbuch 2014 nader ingaan op zijn vondst en op de gevolgen ervan voor het beeld van Bachs laatste jaren.

Meer informatie; www.bach-leipzig.de