Een paar jaar geleden zag het er niet zo best uit voor het binnenvaartpastoraat. De PKN moest bezuinigen, reden voor het Landelijk Dienstencentrum om de stofkam te halen door de zogenoemde categoriale pastoraten. Naast schippers kregen bijvoorbeeld ook gedetineerden, militairen en studenten specifieke pastorale zorg.

Ds. Van Zeben (66), die pas sinds 2008 schipperspredikant was, zou op 1 januari 2012 met emeritaat gaan. Dat leek een goed moment om het binnenvaartpastoraat onder te brengen bij de plaatselijke kerken. Uiteindelijk ging dit niet door. Een door ds. Van Zeben uitgevoerd onderzoek speelde een doorslaggevende rol bij het besluit dat het werk nog twee jaar mocht doorgaan, zij het dat het dienstverband van de predikant naar 50 procent werd terug­gebracht. Bovendien werd een beroep gedaan op een bijdrage van de schippers. Die gaven met gulle hand: de jaarlijkse actie bracht meer dan 20.000 euro op, het bedrag dat de PKN voor de komende drie jaar ook als minimum heeft gesteld.

Ds. Van Zebens rapport wees uit dat plaatselijke kerken geen structurele pastorale hulp aan schippers kunnen bieden, hoogstens incidentele hulp. „Het is zo’n specifieke groep. Schippers bewegen zich door heel Europa, vaak op grote afstand. Bovendien speelt het hele leven zich af op het schip. Daar werken ze, maar het is tegelijk hun huis. Je moet die wereld kennen om pastoraal op een goede manier bij de mensen betrokken te kunnen zijn.”

Vreemd genoeg had hij die kennis zelf niet, toen hij als gemeentepredikant van Apeldoorn (Goede Herderkerk) de overstap maakte naar het binnenvaartpastoraat. Maar mede door zijn onderzoek leerde ds. Van Zeben de sector én de mensen snel kennen.

Het binnenvaartpastoraat van de PKN telt 1,3 predikantsplaatsen. Ds. Van Zeben heeft het oosten van Nederland en het Duitse Rijn- en Ruhrgebied als werkterrein. Van daaruit is er ook aandacht voor de Nederlandse schippers die elders in Europa varen. Formeel is ds. Van Zeben verbonden aan de ”Nederlandse Kerk aan de Ruhr” in Duisburg („vroeger de enige Nederlands hervormde gemeente in het buitenland”). De andere PKN-schipperspredikant is ds. L. Krüger van de Rotterdamse Koningskerk.

Het binnen­vaartpastoraat werkt samen met schipperspredikant ds. H. van der Ham van de Christelijke Gereformeerde Kerken, die ook regelmatig in de diensten voorgaat. Daarnaast zijn er goede contacten met het rooms-katholieke schipperspastoraat.

De diensten worden elke zondag belegd in Rotterdam, Duisburg en Mannheim. Ze trekken een wisselend aantal bezoekers. „In Duisburg hebben we er enkele tientallen, maar dat zijn elke week weer anderen, afhankelijk van de schepen die aan de kade liggen. Over het jaar heen trekken de drie preekplaatsen tussen de 400 en de 500 verschillende mensen”, zegt ds. Van Zeben.

Protestantse oeucumene

De laatste jaren is er sprake van een behoorlijke groei en verjonging van het kerkbezoek. De predikant ziet tot zijn vreugde steeds meer schippers „uit reformatorische hoek.” „Hun ouders lazen op zondag aan boord een preek of luisterden naar een bandje. Maar deze nieuwe generatie komt wel naar onze diensten. Het is een heuse protestantse oeucumene.”

Erediensten, pastoraat en toe­rusting (waarvoor enkele keren per jaar speciale weekenden worden belegd) zijn de drie kerntaken van het pastoraat binnenvaart. De contacten met de zwervende ‘gemeenteleden’ vinden veelal per telefoon of e-mail plaats. Bezoek afleggen kan vaak alleen op afspraak. Dat is een groot verschil met enkele decennia geleden.

„Toen werd vracht nog via de schippersbeurs verdeeld en lagen de schepen veel vaker stil. In elke haven kon je wel bij een paar gezinnen aan boord wippen. Tegenwoordig moet er zo veel mogelijk gevaren worden, wil je brood op de plank hebben. Dat zet ook de rustdag onder druk. De crisis heeft dat nog verergerd. Wil jij niet varen, dan doet een ander het wel”, zegt de predikant.

Het najaarsweekend voor volwassenen had dit jaar als thema ”Geen zorgen”, naar aanleiding van Mattheüs 6. „Zegt Jezus hier dat ik me helemaal geen zorgen hoef te maken, dat het allemaal goed komt? Dat denk ik niet. Het gaat erom dat de dingen die je bezighouden, niet je hele leven gaan beheersen. Laat ze los. Dan komt er ook ruimte om te genieten, van je gezin en van de mooie dingen om je heen. Dat is genade: de dingen die je toevallen van God.”