Wie in Nederland Arabisch zegt, noemt er al snel Leiden bij. Als er één stad is met een eeuwenlange traditie op het gebied van de Arabische taal en cultuur, is het Leiden wel. Die verbintenis gaat terug op de eerste hoogleraar Arabisch in de stad, Thomas Erpenius. In 1613 hield hij zijn inaugurele rede.

In de vier eeuwen die volgden werd de studie van het Arabisch steeds belangrijker voor de stad, en dat is ze nog voor de huidige Universiteit Leiden. Het gevolg is dat er verspreid door de stad overal herinneringen zijn aan de islam en de Arabische taal.

Die herinneringen zijn voor iedereen binnenkort zelf op te zoeken aan de hand van een wandelboekje dat volgende maand verschijnt.

De stadswandeling is een idee van prof. dr. Petra Sijpesteijn, die als hoogleraar Arabisch in Leiden de hedendaagse opvolger is van de 17e-eeuwse Thomas Erpenius. Deze zomer nam ze de proef op de som en leidde geïnteresseerden persoonlijk rond door de binnenstad. „In elke stad vind je meer sporen van Arabisch dan je verwacht, maar zéker in Leiden”, legt ze uit.

Liever Turks dan paaps

Bij het stadhuis uit de zestiende eeuw wijst ze omhoog naar de halvemaantjes op de dakrand. „Die staan altijd garant voor ooh- en aahgeroep”, glimlacht ze. De deelnemers aan de wandeling zijn inderdaad verbaasd. Prof. Sijpesteijn haast zich uitleg te geven. „De maantjes zijn waarschijnlijk bedoeld als verwijzing naar de Zeeuwse watergeuzen, die in 1574 een hoofdrol hadden gespeeld bij het ontzet van Leiden. Veel van die geuzen droegen op hun kleren ook een half maantje, met de leus ”Liever Turks dan paaps”. Ze wilden daarmee zeggen dat ze nog liever onder de tolerante Turken zouden dienen dan onder de rooms-katholieken van die tijd.”

De maantjes zijn maar één voorbeeld van de invloed van moslims in Leiden. Zo is er de universiteitsbibliotheek aan de Witte Singel. „Hier liggen de beroemde oosterse manuscripten”, zegt prof. Sijpesteijn met gepaste trots. „Er zit onder meer een oud manuscript bij uit Andalusië over de liefde, met tips tegen liefdesverdriet. ”De Ring van de Duif”, heet het. Het is het enige oude manuscript van dit geschrift ter wereld.”

Dat de Leidse hoogleraar niets te veel zegt over het belang van de Leidse bibliotheek, blijkt wel uit het feit dat Arabische manuscripten uit Leiden op dit moment onderdeel zijn van een reizende tentoontstelling door het roerige Midden-Oosten. „Ook in Caïro vindt men deze collectie heel bijzonder.”

Man met een tulband

In de Breestraat, niet veel verder, hangt een eerbetoon voor Joseph Scaliger (1540-1609), met zijn naam in het Nederlands, het Hebreeuws en het Arabisch. „In dit huis beheerste één man meer talen dan wie ook in Europa”, staat eronder.

Even verderop in dezelfde straat valt een glimmende, juist gerestaureerde gevel op. In het beeldhouwwerk is een man met een tulband te zien. Daarnaast staat de naam van het pand in goud­letters: In den Vergulden Turk. De mannen die in 1673 de opdracht gaven om dit opvallende timpaan te maken, werden rijk door de wolhandel met het Turkse of Osmaanse rijk.

Dichter bij deze tijd staat het plakkaat aan de gevel van een huis aan het Rapenburg. Hier woonde tot 1936 Christiaan Snouck Hurgronje. Voor veel mensen is hij volslagen onbekend, maar hij geldt als een van de belangrijkste islamologen die Nederland ooit heeft gekend. Beroemd werd hij door een reis naar Mekka en de foto’s die hij daar maakte. Het offer dat hij daarvoor moest brengen was groot: alleen moslims mochten –en mogen!– Mekka binnen. Snouck Hurgronje werd, in elk geval in naam, moslim. Het verhaal gaat dat hij zich zelfs liet besnijden om de stad binnen te kunnen komen.

Nog dichterbij komt een moskee aan de Rembrandtstraat, nota bene gevestigd in een voormalige kerk. „Op vrijdag staat het hier vol fietsen”, weet prof. Sijpesteijn. „Het is er zo druk dat men al lange tijd zoekt naar een nieuw pand.”

Zo veel is duidelijk: de islam is ook in Leiden allerminst iets van het verleden.

De route van de stadswandeling door Arabisch Leiden verschijnt op 31 oktober bij de Leidse uitgeverij Brill.