Berichten over Jemen zijn zelden vrolijk. Een Jemenitische christen gekruisigd (augustus 2012). Een christelijke Zwitserse taaldocente ontvoerd (begin 2012). Een Amerikaanse taaldocent doodgeschoten (maart 2012). Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan evangelisatieactiviteiten.

Het is maar een greep uit een lange rij incidenten. Open Doors schaart het Arabische land niet voor niets in de top tien van landen waar christenen het meest vervolgd worden. Westerse veiligheidsdiensten hebben het land op de radar als bolwerk van al-Qaida. Reisadviezen spreken duidelijke taal: blijf er weg.

Het verklaart de lage bezoekersaantallen in de vrijdagse diensten van de anglicaanse Christ Church van Aden. Bijna de gehele Jemenitische bevolking is moslim en buitenlanders zijn er nauwelijks meer.

„Nee, groepen backpackers zul je bij ons niet zien”, lacht pastor Peter Crooks van Christ Church. Hij verblijft momenteel met zijn vrouw in het Britse Wales, maar hoopt zo snel mogelijk weer terug te keren naar zijn schapen in Jemen. De pastor vertelt enthousiast over de kerk en de kliniek die eraan verbonden is. „Het is een teken van Gods aanwezigheid in Jemen”, zegt hij telefonisch.

Voor een somber verhaal over Jemen als een land vol terroristisch addergebroed moet je bij deze predikant niet zijn. „Ons eerste verblijf in het land, van 2004 tot 2008, beschouwen we als de gelukkigste tijd van ons leven”, onderstreept hij. „Het was een bijzonder voorrecht daar te mogen werken.”

Dat was toen. Maar ook over de huidige toestand in Jemen is hij niet enkel pessimistisch. „Mensen denken bij Jemen vaak alleen aan al-Qaida en terrorisme. De meeste Jemenieten zijn echter helemaal niet bezig met radicale uitingen van de islam of met de dreiging van al-Qaida. Jemen is een straatarm land. De meeste mensen zijn vooral druk met overleven.”

Arabische lente

Het is echter onmiskenbaar waar dat er sinds 2011 in Jemen veel is veranderd. In 2011 waaide de geest van de Arabische lente ook over naar Jemen en was het onrust troef in het land. President Ali Abdullah Saleh nam uiteindelijk de benen. Tot opluchting van veel Jemenieten.

De kerk maakte echter een behoorlijke terugval mee. Vóór 2011 waren er zo’n zestig mensen betrokken bij Christ Church, komend uit alle delen van de wereld. De meesten van hen werkten voor internationale organisaties zoals MSF (Artsen zonder Grenzen) en de Verenigde Naties. „We aten samen en brachten vrije tijd met elkaar door”, herinnert Crooks zich. „We hadden bovendien geregeld gasten in de diensten, zoals journalisten. Soms waren er wel zeventig mensen in de kerk.”

Toen zijn opvolger te midden van de onlusten van de Arabische lente Jemen verliet, besloot Crooks terug te keren als interim-pastor. Het aantal buitenlanders in de stad was echter gedecimeerd: de situatie in het land werd te onzeker en onveilig. De wekelijke erediensten gingen echter gewoon door.

De kerk staat er intussen al 150 jaar. Vóór de terugtrekking van de Britse troepen uit Jemen in 1967 woonden er niet minder dan 40.000 Britten in de havenstad, veelal militairen. Crooks lacht. „Ik geloof dat we nu met z’n drieën zijn, op een bevolking van meer dan 1 miljoen.” Hij noemt het „bijzonder wonderlijk” dat er nog altijd een kerk is in Jemen. Jarenlang, van 1970 tot 1993, was er helemaal geen protestantse kerk (zie kader ”Christ Church Aden”).

Crooks: „Christ Church vervult een duidelijke functie. In de kerkdienst komen nu enkele Pakistanen, Ethiopiërs en Eritreërs. Toen ze in Aden arriveerden, waren ze aangenaam verrast dat er een kerkgemeenschap was waarbij ze zich konden aansluiten. Veel Jemenieten zijn al net zo verbaasd als ze de kerk ontdekken. Er komen regelmatig mensen langs die vragen om uitleg over het christelijk geloof. Die help ik graag verder.”

Kliniek

De ”kerkklinieken”, zoals ze in de volkmond heten, spelen een belangrijke rol in Aden. Er zijn er twee aan Christ Church verbonden: één voor algemene medische zorg en één voor oogzorg. Het aantal patiënten dat geholpen wordt loopt in de duizenden per jaar. Naar de oogkliniek komen mensen uit heel Jemen. „De algehele gezondheidszorg in Jemen is bijzonder zwak”, maakt Crooks duidelijk.

De klinieken vervullen ook een grote rol voor de vele vluchtelingen die Aden herbergt, vooral uit Somalië. Daarnaast gaan de oogartsen geregeld op reis naar gebieden waar geen oogzorg voorhanden is. De regionale regering waardeert het werk daardoor zeer.

Of Crooks weleens bang is dat het werk moet stoppen omdat de kerkgemeenschap zo klein is geworden? „We worden gelukkig vanuit veel landen gesteund”, zegt de pastor. „Dat geeft het werk een stevige basis. Onze klinieken hebben bovendien in de afgelopen twintig jaar een uitstekende reputatie opgebouwd.” Hij vertelt dat de buurtbewoners in 1993 tamelijk sceptisch waren over de heropening van de kerk. Toen ze zagen dat het de christelijke gemeenschap werkelijk om het welzijn van de bevolking te doen was, stelden ze hun mening echter snel bij.

De pastor maakt duidelijk dat hulp zeer noodzakelijk is in Jemen, waar 80 procent van de bevolking in armoede leeft. Hij erkent echter dat hulpverlening niet altijd gemakkelijk is in het land, nog los van het gevaar. „Een belangrijke voorwaarde is bijvoorbeeld dat de wegen verbeterd worden. Zonder goede infrastructuur is het voor veel hulporganisaties moeilijk hier goed te functioneren.”

Aanslagen

In de Jemenitische samenleving spelenstammen een belangrijke rol. De stamoudsten bepalen feitelijk het beleid in de regio’s, waardoor er variatie is. „Aden is vanouds een havenstad en heeft daardoor een relatief open bestuur en bevolking”, zegt Crooks. De stad telt nog altijd vier kerken: Christ Church en drie rooms-katholieke. Dat is ongekend in Jemen.

Toch is het werk ook daar niet zonder gevaar. Christ Church was de laatste twintig jaar meermalen doelwit van (mislukte) aanslagen. Crooks weet ook dat extremisten het een keer op zijn leven gemunt hadden. „Die zijn echter onderschept door onze bewaking. We hebben hier gelukkig een goede politie en als kerk hebben we bijzonder toegewijde bewakers”, zegt hij. „Dat geeft een veilig gevoel.”

„Echt bang” was hij vorig jaar, toen al-Qaida kort na de ontvoering van de Zwitserse taaldocente in een westelijke havenstad ook in Aden pamfletten verspreidde met het dreigement Engelstalige instituten in de stad aan te vallen als deze niet onmiddellijk zouden sluiten. Crooks voelde zich genoodzaakt met zijn vrouw te vertrekken. „Toen ik zes maanden later terugkeerde, was de sfeer echter rustiger dan ooit.”

„Ik ben echt geen held”, haast hij zich zeggen. „God heeft ons echter geroepen tot dit werk. Daar ben ik van overtuigd. De Bijbel belooft christenen overigens ook nergens een rustig en gemakkelijk leventje. En we houden van ons werk in Jemen. Het is zo ontzettend bijzonder wat we daar kunnen doen.”

Crooks heeft een leven lang in landen in het Midden-Oosten gewerkt. Eerder was hij onder meer predikant in Beiroet (Libanon) en Damascus (Syrië). „We voelen ons erg thuis in die regio. Geestelijken worden er in het algemeen overigens zeer gerespecteerd, of het nu de imam of een christelijke priester is.”

Drones

De toekomst van Jemen is ongewis, maakt de Brit duidelijk. „Er is na 2011 een vorm van nationale dialoog gestart”, zegt Crooks. „Dat is hoopvol. Maar armoede is mijns inziens het grootste onderliggende probleem. Op dat gebied is er nog maar weinig vooruitgang. Het is dus erg dubbel.” De pastor schreef vorig jaar een boek over het land met de veelzeggende titel ”Yemen: Heartbreak and Hope”.

Crooks heeft zijn vraagtekens bij de effectiviteit van de Amerikaanse droneaanvallen op al-Qaidaleiders in het land. „Elke aanval waarbij burgers omkomen, versterkt al-Qaida”, zegt hij. „Iemand berekende onlangs dat je voor het geld van een drone hier 25 klinieken kunt openen en een jaar lang kunt laten draaien. Ik denk dat dit op termijn meer vruchten zou afwerpen.”

Hij hoopt dat zijn kerk in Jemen in de toekomst haar werk kan voortzetten. „Het is afhankelijk van steun die we van christenen elders in de wereld krijgen”, zegt hij. „Gelukkig is die steun er. We zouden ons team echter graag uitbreiden. Er is nog zo veel meer te doen.”

Christ Church Aden

Christ Church werd in 1863 opgericht als garnizoenskerk voor de Britse troepen die in de havenstad Aden gelegerd waren. De Britten waren toen al enkele decennia in de stad aanwezig. De Britse Oost-Indische Compagnie deed in 1832 de havenstad Aden aan omdat het een mooie ankerplaats was voor schepen die onderweg waren naar Brits-Indië. In 1839 namen de Britten Aden officieel in bezit om de piraterij in het gebied efficiënter een halt toe te kunnen roepen.

Toen de Britten zich in 1967 uit Jemen terugtrokken, liep de kerk echter leeg, zodat in 1970 de deuren dichtgingen. Het kerkgebouw kreeg een functie als pakhuis en later als een gymnasium.

In 1993 onderhandelde de toenmalige anglicaanse bisschop van Cyrpus en de Golf, John Brown, met de autoriteiten over heropening van de kerk. Brown vroeg daarbij wat de kerk kon bijdragen aan de stad, waarop de gouverneur de wens uitsprak dat er een kliniek zou komen. Er was schromelijk gebrek aan medische zorg in de stad.

Daarbij kwam een fatwa van de grootmoefti van Jemen, die stelde dat christenen in het land in vrijheid moesten kunnen samenkomen, „net zoals moslims dat in Groot-Brittannië mogen.” Daarmee was de zaak beklonken.

Ambassades in Jemen weer open

De Nederlandse ambassade in de Jemenitische hoofdstad Sanaa is deze week weer opengegaan. Er was geen reden meer om de ambassade nog langer gesloten te houden, motiveerde minister Timmermans (Buitenlandse Zaken) dinsdag zijn besluit.

„De situatie in Jemen is nog steeds redelijk onveilig, maar er was geen dreiging meer die aanleiding gaf om de ambassade nog langer gesloten te houden”, zei Timmermans tegen het ANP.

Het negatieve reisadvies voor Jemen blijft echter van kracht. Nederlanders die nog in Jemen verblijven wordt ook nu nog dringend geadviseerd het land (tijdelijk) op eigen gelegenheid te verlaten, aldus Buitenlandse Zaken.

Deze week gingen ook de Amerikaanse, de Britse en de Duitse ambassade in Jemen weer open. De westerse ambassades sloten ongeveer twee weken geleden vanwege mogelijke aanslagen. Begin deze maand waarschuwde de Amerikaanse regering voor de verhoogde terreurdreiging. Dat gebeurde nadat communicatie was onderschept tussen de leider van al-Qaida, Ayman al-Zawahiri, en de leider van de Jemenitische tak van de terreurorganisatie.

Israëlische organisatie smokkelt Joden uit Jemen

Het Joods Agentschap heeft heimelijk zeventien Joden uit Jemen naar Israël gebracht. Ze kwamen woensdagavond laat in Israël aan. Dat heeft een woordvoerder van de semioverheidsorganisatie bekendgemaakt.

Vijf van de zeventien kwamen via een niet nader genoemd derde land. De overigen kwamen uit Argentinië, waar ze al twee jaar onder de hoede van de lokale Joodse gemeenschap verbleven.

Aanleiding voor de ‘smokkel’ –Israël en Jemen hebben geen diplomatieke betrekkingen– zijn de dreigementen van aan al-Qaida verbonden moslimfanatici.

Het Joods Agentschap zegt sinds 2009 150 Joden uit Jemen te hebben weggehaald. Er wonen er nu nog minder dan negentig in Jemen. De helft van hen woont in een beveiligd woonblok in Sanaa.