Informant, propagandist, regent en controleur – Zachary Macaulay is het allemaal geweest in de taaie strijd tegen de slavernij.

Nog maar 22 is Macaulay als hij door Wilberforce en zijn strijders voor afschaffing van de slavernij wordt ontdekt als nuttige informant. Hij is dan net terug uit de Engelse kolonie Jamaica, een eiland dat inmiddels 200.000 Afrikaanse slaven telde. Macaulay, die om een nooit opgehelderde ‘affaire’ zijn Schotse geboortegrond had verlaten, was in Jamaica vier jaar administrateur op een suikerplantage geweest. De predikantszoon, die inmiddels een openlijk atheïst was, had uiteindelijk zelf ook zonder veel gewetenspijn meegedaan aan het koeioneren en geselen van slaven.

Maar nu, na ziekte en grote ontberingen terug in zijn vaderland en door Gods opmerkelijke leiding tot bekering gekomen, wil hij niets liever dan een aandeel leveren in de strijd tegen afschaffing van de slavernij. Hij hoort met open mond aan wat Wilberforce, diens voorgangers en medestrijders al hebben gedaan. En zij, op hun beurt, horen dat de praktijk op de plantages nog veel erger is dan zij zich ooit hadden kunnen voorstellen. Dit is uiterst belangrijke informatie voor de debatten die Wilberforce in het Lagerhuis moet voeren met de reders van slaventransportschepen en welvarende Britten die belangen hebben in de plantages overzee.

Sierra Leone

De naam van Zachary Macaulay valt ook weldra als het gaat om Sierra Leone. In dit land aan de Afrikaanse Westkust hebben rijke Britse voorstanders van afschaffing van de slavernij grond gekocht voor een soort proefproject. Er zwierven in Londen inmiddels duizenden Afrikaanse negers rond die wel uit hun slavernij bevrijd waren, maar vaak aan lagerwal raakten. In 1787 kiest een eerste transport zee richting Sierra Leone. Aan boord zijn niet alleen 400 bevrijde slaven, maar ook tientallen ex-gevangenen en prostituees, die in Afrika hopelijk een nieuw leven kunnen beginnen. Maar Sierra Leone is het paradijs niet: dronkenschap, tropische ziekten, het klimaat, slechte oogsten en overvallen richten het proefproject spoedig te gronde.

Dankzij de inzet van voorstanders van afschaffing van de van de slavernij, onder wie de schatrijke bankier Henry Thornton, kan de vestiging herbouwd worden. Eerst een jaar op proef, maar weldra als vicegouverneur, werkt Zachary Macaulay aan de opbouw van het tweede project. Zijn vasthoudende karakter (een Schots trekje, vindt zijn biografe), zijn vroegere ervaring en zijn intelligentie komen hem uitstekend van pas. Zijn tact blijkt vooral in de verhoudingen met de slavenhandelaars die op eilanden voor de kust actief zijn en hun slaven terugeisen als die de wijk nemen naar de vrijheid in Sierra Leone.

Macaulay sticht ook scholen, stelt een bestuursstructuur in en rapporteert minutieus aan Engeland, zodat Wilberforce in het parlement steeds over de jongste gegevens beschikt. Maar wat bereikt is, wordt wreed tenietgedaan als in september 1794 zeven schepen onder Engelse vlag, maar bemand door Franse soldaten, de proefkolonie overvallen en alles moedwillig vernielen, inclusief de voorraad medicijnen, nautische apparatuur, meubels, Bijbels en schoolinterieurs.

Dankzij genereuze steun van de vrienden in Engeland, kan er echter opnieuw een doorstart gemaakt worden. Macaulay, het slachtoffer van malaria, moet terug naar zijn vaderland. Hoe ziek hij ook is, hij ziet opnieuw mogelijkheden om informatie uit de eerste hand te vergaren. Hij reist mee op een slavenschip dat eerst naar het Caraïbische eiland Barbados zeilt en daarna pas teruggaat naar Engeland. Dag aan dag is hij nu getuige van het lijden van de slaven die in de stinkende ruimen gepropt liggen. Alles wat hij ziet, noteert hij, maar ook alles wat er met de slaven gebeurt na aankomst in Barbados. Opnieuw informatie die broodnodig is, omdat de steeds hardere oppositie in het thuisland steeds weer probeert zogenaamd verzachtende omstandigheden aan te voeren.

Rijksinspecteur

In de veertig jaren strijd tegen de slavernij heeft Zachary Macaulay, die maar in één oog licht had, geen rust gekend. Na een tweede periode, als gouverneur, definitief terug uit Sierra Leone, redigeert hij het opinie- en familieblad The Christian Observer. In dit blad en via de Anti-Slavery Society brengt hij aanhoudend nieuwe feiten over de slavernij naar buiten. Als Engeland in 1807 de slavenhandel heeft afgeschaft, jaagt rijksinspecteur Macaulay onvermoeibaar op scheepskapiteins die de bepalingen proberen te ontduiken, waarmee hij duizenden Afrikanen van een heilloze toekomst redt.

Macaulay had een gelukkig huwelijk en een harmonieus gezinsleven. Rijk is hij nooit geworden: door malversaties van anderen zijn z’n commerciële belangen te gronde gericht. Maar staatsman William Gladstone had eerder over hem gezegd dat „hij behoorde tot de mensen die er tevreden mee zijn achter de schermen te werken, geen aardse roem als beloning zoeken, maar jagen naar de prijs die hun over het graf wacht.”

Faith Cook, de Engelse domineesvrouw en zendelingendochter die met dit boek een nieuw deel toevoegt aan de grote hoeveelheid historische essays en biografieën die ze op haar naam heeft staan, had geen romantisch sausje nodig om een boeiend boek over Zachary Macaulay te schrijven. De realiteit was al dramatisch genoeg. Het boek wint aan geloofwaardigheid doordat het de zwakke kanten van Macaulay niet verdoezelt, maar eerlijk citeert uit de brieven waarin hij zich beklaagt over zijn altijd aanwezige neiging tot hoogmoed, het gevaar van doorgeslagen oudertrots en andere onvolkomenheden.

Opvallend bij de leden van de zogenoemde Clapham Sect, waartoe Wilberforce en Macaulay behoorden, allemaal overtuigde aanhangers van de Evangelical Party in de anglicaanse kerk, is hun oprecht, bijna kinderlijk geloofsleven, dat door de liefde een grote dadendrang vertoont en altijd het heil van mensenzielen op het oog heeft. Niet zonder reden wordt er vaak een vergelijking getrokken tussen die groep en het Reveil in Nederland.

Zachary Macaulay (1768-1838)

1768 geboren in Inveraray, Schotland, als zoon van presbyteriaans predikant

1784 vertrekt naar Jamaica

1789 terug uit Jamaica / komt tot bekering

1792-1799 (vice)gouverneur van Sierra Leone

1799 trouwt met Selina Mills

1800 geboorte van de eerste van negen kinderen: Thom, de latere historicus Thomas Babington Macaulay

1807 Engelse parlement verbiedt slavenhandel

1831 Selina Macaulay overlijdt

1833 Engelse parlement besluit tot afschaffing slavernij

1838 Zachary Macaulay overlijdt

Mede n.a.v. ”Zachary Macaulay”, Faith Cook; serie Bitesize Biographies; uitg. EP Books (Evangelical Press), 2012; 160 blz.; £ 6,99.