Leeft de calvinistische gereformeerde gezindte wel ten volle uit de geestelijke erfenis van Calvijn als het gaat over de doop? Ds. G. Kater wierp die vraag vrijdagmiddag op tijdens een studiedag van het Hersteld Hervormd Seminarie – gehouden in de kerk van de gereformeerde gemeente in Gouda. De hersteld hervormde predikant uit Rouveen verzorgde de inleiding bij een disputatie over de kinderdoop.

De predikant poneerde twee stellingen. ”De oorzaak van de toenemende kritiek op de leer van de kinderdoop binnen de gereformeerde gezindte ligt in het feit dat de calvinisten van de 21e eeuw zijn weggegroeid van de Bijbelse gefundeerde opvattingen van Calvijn over de kinderdoop”, zo luidde zijn eerste stelling.

Dat de kinderdoop onder vuur ligt, komt volgens de hersteld hervormde predikant niet in de eerste plaats door het postmoderne individualisme of de zuigkracht van evangelische gemeenten. Als belangrijkste oorzaak ziet hij dat de gereformeerde gezindte is weggegroeid van Calvijns visie op de kinderdoop.

De polemiek over verbond en doop in 19e en 20e eeuw noemt ds. Kater de „tragiek van de gereformeerde gezindte.” Dat iedereen zich voor het eigen standpunt meent te kunnen beroepen op Calvijn is volgens hem het gevolg van het „verabsoluteren van deelwaarheden.”

De grondlijnen van Calvijns visie op de kinderdoop tekende de predikant bij de bespreking van zijn tweede stelling. Die luidde: ”Een hernieuwde oriëntatie op de leer van de kinderdoop bij Calvijn is een belangrijk middel om de prediking en het geestelijk leven in de gemeente te bewaren voor zowel verkiezingsfatalisme als verbondsautomatisme”.

Calvijns doopleer kent twee kanten: een objectieve en een subjectieve, zo zette ds. Kater uiteen. De objectieve kant is dat God de belofte van genade aanbiedt en verzegelt in het teken van het doopwater. Alle nadruk ligt hierbij voor Calvijn op de blijvende geldigheid van Gods beloften. „God is altijd de eerste als hij gevallen zondaren opzoekt met het Evangelie. Dat dient voortdurend benadrukt te worden om onderschatting van doop te bestrijden”, aldus ds. Kater. „Heel de gemeente deelt in aanbieding van verbond en eis tot geloof en bekering.”

De subjectieve zijde van de kinderdoop is dat voortdurend benadrukt wordt dat het sacrament alleen maar kracht heeft door het geloof. Deze „subjectieve effectiviteit” voegt niets toe aan de doop, maar is wel onmisbaar om te delen in het effect. Ds. Kater: „Deze nadruk op de subjectieve effectiviteit van het sacrament bewaart voor overschatting van het sacrament waarbij de noodzaak van het geloof verdwijnt of op de achtergrond raakt.”

Het gaat bij Calvijn niet zozeer om een evenwicht, maar om de onderlinge samenhang tussen de objectieve en de subjectieve kant van de doop. „Juist als Heilige Geest ons laat delen in de subjectieve effectiviteit, eigent Hij ons de objectieve inhoud toe. De Heilige Geest is de spil waardoor alles samenhangt.”

’s Avonds hield amateurkerkhistoricus L. J. van Valen uit Dordrecht een lezing over de betekenis van het boek ”De viervoudige staat” van de Schotse predikant Thomas Boston (1676-1732). De aandacht die Boston heeft voor de verlorenheid en het diepe verderf van de menselijke natuur is belangrijk voor onze tijd, aldus Van Valen.

Hij vindt Bostons beschrijving van hoe de Heilige Geest de bekering werkt wel wat eenzijdig. „De Heere kan in de voorbereiding op de bekering ook heel liefelijk werken. Dat ontbreekt in ”De viervoudige staat”. Bij de bekeringen in de Bijbel zie je ook altijd een korte voorbereidingstijd.”