Die stelling verdedigde ethicus dr. Theo Boer, universitair docent aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), vrijdag aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam op een symposium over religie, recht en het geweten. De bijeenkomst was georganiseerd door het Centrum voor Religie en Recht.

Dr. Boer: „Het geweten is een ingewikkeld ding. Het zegt dat het soms anders is, waar we meestal besluiten op basis van regels die voor iedereen begrijpelijk zijn. Daarom ziet men het geweten vaak als iets sterk subjectiefs, terwijl het omgekeerde het geval is. Het verwijst juist naar een morele bron die hoger staat dan onze regels en wetten. Het is dus niet subjectief, maar als basisbesef van goed en kwaad zelfs de basis voor het recht.”

Maar het is toch zo dat de ene ambtenaar gewetensbezwaren heeft en de andere niet?

„Daarom denkt men dus dat degenen met bezwaren lak hebben aan de wetten en doen wat ze zelf goed achten. Maar de filosofische en theologische literatuur maken duidelijk dat dat niet zo is. De logica van het geweten is dat het opkomt voor beschermwaardigheid van het leven en een bepaalde heiligheid. Wie omwille van zijn geweten Joden verborg, deed dat vanwege de beschermwaardigheid van het leven. De weigerambtenaar heeft geen irrationele afkeer van homo’s, maar voelt dat hij moet staan voor de heiligheid van het huwelijk.”

Is er een criterium voor een ‘echt’ spreken van het geweten?

„Je kunt niet alle kanten op met het geweten. Het is een soort intern kompas, en een kompas is ook niet subjectief. Je moet je altijd publiekelijk kunnen verantwoorden voor je overtuiging. De weigerambtenaar verwijst dan bijvoorbeeld naar de natuur en de schepping. Een goed criterium is ook dat het geweten meestal iets van ons vraagt wat nadelig is voor ons. Wie zegt dat hij het voor zijn geweten niet kan verantwoorden om belasting te betalen, heeft het niet echt over zijn geweten. Het geweten is kostbaar en je moet eraan gehoorzamen, anders wordt het niet stil. Maar wat het oplevert als we ernaar luisteren, is een zuiver geweten. Volgens sommige filosofen is dat het meest dierbare wat we kunnen hebben.”