In de zorgwereld zijn ingrijpende hervormingen nodig. De belangrijkste reden daarvoor zijn de sterk toegenomen kosten. Mensen worden ouder en de eisen aan de kwaliteit van leven zijn toegenomen. Door de individualisering zijn veel sociale netwerken weggevallen. Deze voor de hand liggende factoren keren vaak terug in de discussie. Toch is er ook een aantal andere redenen te noemen waarom hervormingen noodzakelijk zijn. We noemen er drie.

Allereerst zijn de geldstromen in de zorg allerminst transparant. Een cliënt krijgt een zorgindicatie en het geld voor deze indicatie gaat veelal direct naar de zorgaanbieders. Voor een cliënt is daardoor volkomen onduidelijk wat de zorg die voor hem of haar nodig is, exact kost. De prikkel om verstandig om te gaan met het geld verdwijnt hierdoor nagenoeg.

Een tweede reden waarom hervormingen nodig zijn ligt bij zorgorganisaties zelf. De afgelopen tien jaar heeft er in de zorgwereld een groot aantal fusies en overnames plaatsgevonden. Fusies kunnen goed en noodzakelijk zijn. Maar er zijn verschillende gevallen bekend waarin de toegevoegde waarde uit het oog werd verloren en het uiteindelijk ging om status en macht van bestuurders en directie. Met alle gevolgen van dien.

Een derde reden is het reactief denken en handelen van veel zorginstellingen. Omdat zorgorganisaties in de afgelopen jaren behoorlijk zijn gegroeid, is het voor hen lastig om snel en efficiënt in te spelen op veranderingen. Daarnaast denken veel zorgorganisaties op de korte termijn. Dat komt doordat de jaarlijks toegekende budgetten leidend zijn voor het uitgestippelde beleid. Hoe de toekomst eruitziet, wordt als minder relevant beschouwd.

Eigen verantwoordelijkheid

Staatssecretaris Van Rijn heeft nu een beweging ingezet die ertoe moet leiden dat de mens meer zelfvoorzienend wordt, maar ook zelf meer financieel zal moeten bijdragen. Mensen zullen hierdoor kritischer worden en ook meer mogelijkheden krijgen om de zorg die zij nodig hebben op hun eigen manier te organiseren. Bijvoorbeeld door zelf initiatieven te nemen in de eigen wijk of gemeente.

Zorg zal dus niet automatisch meer bij een bestaande –aanbodgerichte– instelling worden afgenomen. Zorgorganisaties staan daarmee voor de opgave om vraaggerichter te gaan handelen, zodat ze beter kunnen inspelen op de wensen die mensen hebben. Dat kan alleen maar als zorginstellingen de mens (weer) centraal gaan stellen. Dus niet denken vanuit de eigen organisatie en de producten die men levert, maar zoeken naar mensgerichte zorg. Wat heeft deze persoon in deze situatie nodig en hoe kunnen wij daarbij helpen?

Soms zijn daarvoor nieuwe samenwerkingsvormen nodig – Buurtzorg Nederland is daarvan een goed voorbeeld. Om de kern van de mens heen organiseer je de nodige ondersteuning. Procedures zijn dan ondergeschikt aan mensen.

Organisaties waarin een groot deel van het geld opgaat aan onduidelijke kosten en een overvloed aan managers passen hier niet bij. Kleinere, effectievere en flexibelere organisatievormen hebben de toekomst. Ook voor andere zorgaanbieders is dit model mogelijk, als ze zichzelf in de huidige vorm overbodig durven maken.

Vooral logge organisaties met vastzittende structuren zullen moeite hebben met deze omschakeling. In de eerste plaats is het goed als organisaties de luiken open zetten en proberen aan te voelen en te analyseren wat er in de omgeving speelt. Vervolgens kunnen daar nieuwe, passende initiatieven bij ontwikkeld worden. De sociale media bieden daarbij veel mogelijkheden. Informatie wordt op deze manier transparant en direct toegankelijk voor (potentiële) cliënten.

Belangrijk is vervolgens ook dat echt de verbinding gezocht wordt met andere organisaties. Niet enkel in theoretische discussies, maar door samenwerking op elke mogelijke manier. Zonder daarbij direct weer te fuseren tot een nieuwe logge organisatie.

Verantwoordelijkheden horen hierbij zo laag mogelijk in de organisatie te liggen. De tijd is rijp om professionals in de zorg hun eigen verantwoordelijkheid terug te geven. Dit vraagt om een heldere visie, een nieuwe vorm van leiderschap en een open cultuur die past bij de snel veranderende situatie. Maar bovenal vraagt dit om vertrouwen in de ander.

Kortom, er verandert veel in de langdurige zorg. Maar er liggen vooral kansen. De toezichthouders, commissarissen en zorgbestuurders zijn nu aan zet. Als zij erin slagen om kwalitatief goede zorg te leveren waarbij de mens centraal staat en de instelling volgend is, zal de zorg, ondanks de vergaande bezuinigingen, sterk verbeteren.

De auteurs zijn werkzaam in de zorg als respectievelijk communicatie- en organisatieadviseur en interim manager.