Het gaat om een geschiedschrijving van de Romeinse historicus Ammianus Marcellinus. In zijn ”Res Gestae” (390) beschrijft hij gedetailleerd de gebeurtenissen in de jaren 353-378. Als officier van een militair elitecorps vocht Ammianus vaak in de nabijheid van de keizer en kon hij diens gangen goed nagaan.

Emeritus hoogleraar Latijn dr. Daan den Hengst heeft het werk van Ammianus vertaald voor uitgeverij Athenaeum (ISBN 978 90 253 7046 6). De klassieker verschijnt onder de titel ”Julianus, de laatste heidense keizer”. Op 23 mei vindt de officiële presentatie plaats.

Julianus kreeg een strakke opvoeding. Bisschop Georgius speelde daarin een grote rol. Die bezat een grote bibliotheek waarin ook heidense auteurs te vinden waren, analyseert Den Hengst in de inleiding op het boek. Julianus maakte zo al vroeg kennis het met intellectuele neoplatonisme. „Julianus wist zich een geroepene, die tot taak had de goden in ere te herstellen. (…) Alleen, hij moest zijn godsdienstige ommekeer zorgvuldig verborgen houden. Als de vrome (keizer) Constantius zou hebben ontdekt dat zijn neef het christelijk geloof ontrouw was geworden, had dat Julianus ongetwijfeld het leven gekost. Het heeft ongeveer tien jaar geduurd voordat Julianus openlijk voor zijn overgang tot het heidendom uitkwam.”

Toen zat hij inmiddels op de troon. Hij begon direct met de uitvoering van anti-christelijke maatregelen. Den Hengst: „Zoals zijn voorgangers Constantijn de Grote en Constantius de bouw van kerken hadden bevorderd, deed Julianus zijn best om in verval geraakte tempels te restaureren en de traditionele eredienst nieuwe leven in te blazen.”

Julianus was ervan overtuigd „dat de snelle verbreiding van het christendom voor een belangrijk deel te danken was aan de hechte organisatie van de christelijke kerk en aan het sociale karakter ervan.” Julianus schreef heidense priesters daarom voor een voorbeeld te nemen aan de christenen.

Julianus ging niet over tot wrede vervolging van christenen. De intellectuele en zachtzinnige keizer was ervan doordrongen dat vervolging een averechtse uitwerking had, stelt Den Hengst. Julianus heeft christenen niet op grote schaal gefolterd en gedood, zoals christelijke bronnen later beweerden. „Dat is pertinent onwaar”, stelt de hoogleraar.

Julianus ging geraffineerder te werk. Zo verbood hij christelijke leraren werkzaam te zijn als grammaticus of retor. Hij verminderde zo de maatschappelijk invloed van christenen. De maatregel heeft overigens maar beperkt invloed gehad, omdat Julianus maar kort –geen twee jaar– regeerde en zijn christelijk opvolger Jovianus de regel direct afschafte. Ook Julianus’ belastingmaatregelen en pogingen om door benoeming van aanhangers van de bestreden kerkvader Arius verdeeldheid in de christenwereld te scheppen, hadden maar beperkt effect.

De historicus Ammianus kiest niet duidelijk partij met betrekking tot de christenvervolging, stelt Den Hengst. „Ammianus maakt er geen geheim van dat hij een heiden is, maar dat hij nergens tegen het christendom polemiseert.”

In het boek beschrijft Ammianus ook Justinus pogingen om de tempel in Jeruzalem te herbouwen. Die lopen op niets uit omdat „angstaanjagende vuurballen die keer op keer losbarsten bij de fundamenten. (…) Omdat het vuur hardnekkig weerstand bleef bieden, zijn de werkzaamheden gestaakt.”

In het boek van Ammianus gaat het overigens vooral over Julianus’ krijgsverrichtingen en zijn ambtgenoten. De klassieker toont de voortdurende worsteling tussen het Romeinse rijk en zijn gevaarlijkste vijanden: de Perzen in het oosten en de verschillende Germaanse stammen aan de noordgrens. Eindpunt van het verhaal is de zware nederlaag van de Romeinen tegen de binnendringende Goten in 378, die uiteindelijk geleid heeft tot de verovering van Rome in 410.

Lees meer in Digibron.nl:

Julianus de Afvallige (1) De Wachter Sions 16-10-1997

Julianus de Afvallige (2) De Wachter Sions 23-10-1997

Vroege kritiek op het christelijk geloof (2) Gereformeerd Weekblad 18-09-1992

Julianus de Afvallige (Recensie over het boek van G. J. D. Aalders) Theologia Reformata 01-01-1984

Een kennelijk ingrijpen (Over Julianus de Afvallige) De Wachter Sions 10-05-1973

Om drie letters (Over Julianus de Afvallige) De Wachter Sions 27-01-1972

Voor Oud en Jong (Over Julianus de Afvallige) De Banier (SGP) 06-09-1951

Julianus de Afvallige (1) Daniel 06-05-1966

Julianus de Afvallige (2) Daniel 20-05-1966

Julianus de Afvallige (3) Daniel 03-06-1966