Horizontaal actief zijn zonder op verticaal gebied iets te moeten inleveren. Zo vat dr. Diener, gezeten in het kantoor van zijn organisatie in Kassel, zijn devies samen. Het Gnadauer Gemeinschaftsverband probeert christenen in Duitsland toe te rusten „bij het aan de slag gaan met de Bijbelse opdracht om een lichtend licht en een zoutend zout te zijn”, aldus dr. Diener. De bond verenigt tientallen piëtistische en evangelicale organisaties binnen de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD), de grote protestantse volkskerk.

Het Gnadauer Gemeinschaftsverband is genoemd naar het dorpje Gnadau, bij Maagdenburg. Daar kwamen in 1888, nu 125 jaar geleden, duizenden mensen bijeen tijdens een pinkstercongres. In januari van dit jaar herdacht de organisatie dit tijdens een grote jubileumbijeenkomst in Erfurt. Er kwamen enkele duizenden mensen op af, die luisterden naar sprekers zoals de bekende Engelse apologeet N. T. Wright en Graham Cray, een anglicaanse bisschop die een evangelicale vernieuwingsbeweging in Engeland leidt. Voorafgaand aan de bijeenkomst ontving de organisatie een schriftelijke felicitatie van bondskanselier Merkel. Zij onderstreepte de „wezenlijke bijdrage” die de organisatie levert in het uitdragen van christelijke waarden en normen.

Het jubileumjaar is een bijzonder moment voor dr. Diener, die sinds 2011 aan het roer staat van de organisatie. Voordat hij directeur werd van het Gnadauer Gemeinschaftsverband was hij predikant en decaan, een soort hoofdpredikant, in de Evangelische Kerk van de Palts. In die functie leerde hij de EKD, de protestantse kerk waartoe ook de kerk van de Palts behoort, van binnenuit kennen. Daardoor weet hij als voorman van de binnenkerkelijke beweging hoe de hazen lopen in de EKD. „Mede daardoor en door het werk van mijn voorgangers wordt onze organisatie nu breed geaccepteerd en gewaardeerd.”

De band tussen de kerkleiding en de vernieuwingsbeweging was niet altijd zo goed, stelt dr. Diener. In de tweede helft van de vorige eeuw zag de overwegend liberale kerkleiding van de 24 miljoen leden tellende kerk de kleine groep van zo’n 300.000 evangelicale christenen niet altijd staan. Van twee kanten kwam er de laatste decennia echter een verandering op gang. Enerzijds was er de impuls die Amerikaanse opwekkingspredikers zoals Billy Graham gaven aan bestaande groeperingen in de kerk. Die zorgde voor een groei van het aantal gemeenschappen. Van de andere kant is er ook bij de leiding van de EKD een bezinning op gang gekomen, aldus dr. Diener. „Door de secularisatie wordt de kerkleiding gedwongen om na te denken over de vraag: Welke boodschap hebben we voor de mensen?”

Roeping

Het is de taak van het Gnadauer Gemeinschaftsverband om de kerk te wijzen op haar roeping om mensen tot Christus te leiden, stelt dr. Diener. „De kerk dreigt zich aan te passen aan wat mensen van de kerk verwachten. Tegelijkertijd wordt in de samenleving het seculiere element steeds sterker. Maar de mens is meer dan zijn persoonlijke interesse. Tegenover de seculiere, volledige vrijheid, staat verantwoorde vrijheid. Dat is de christelijke vrijheid, waarin de notie zit dat we verantwoording schuldig zijn aan God en mensen.”

De Duitse volkskerk kent een grote hoofdstroom van gemeenten waar de noodzaak van de persoonlijke bekering niet wordt gepreekt, aldus dr. Diener. Dat zorgt er volgens hem voor dat veel Bijbelgetrouwe christenen in een reflex schieten, die hij de ”vroeger was alles beter”-houding noemt. „Vaak wordt die gecombineerd met een zich opsluiten in de kleine wereld van vertrouwde elementen.” Dat staat volgens hem echter in contrast met de Bijbelse opdracht voor een christen. „Deze tijd vraagt om het uitdragen van het werk van Christus in deze wereld. Een beweging als de onze dient zich voortdurend af te vragen: Waarnaar zijn we onderweg? Als we onder ogen zien dat we onderweg zijn om God te ontmoeten, kan het niet anders of we zoeken ook anderen op. Waar mogelijk om te wijzen op de weg tot behoud of om iets te laten blijken van de hoop die in ons is.”

De veranderingen in de Duitse samenleving, waar de tendens om het geloof achter de voordeur terug te dringen sterker wordt, vergen geen terugkijken maar vooruitblikken, meent dr. Diener. „Dat stond ook centraal tijdens ons jubileumcongres. Drie thema’s kwamen aan de orde: geestelijk leven, herbronning en herleving, en de diaconale verantwoordelijkheid van christenen in de samenleving. Deze onderwerpen passen bij het horizontaal actief zijn zonder op verticaal gebied iets te moeten inleveren. We hebben als christenen een taak in de samenleving, maar voor alles is het van belang dat we er persoonlijk weet van hebben te leven uit de Bron, Christus.”

Spanning

Herbronning en herleving van het christen-zijn geven spanning, erkent de directeur. In de eerste plaats tussen de christenen en de wereld om hen heen. „Als je uitgaat van de hoge waarde van de Schrift, de noodzaak van bekering en de persoonlijke kennis van Christus, kom je vroeger of later in conflict met het rationalisme. Dat geldt ook bij het benadrukken van andere belangrijke christelijke waarden, zoals gemeenschapszin en het vervullen van het ambt aller gelovigen. Die zijn vaak strijdig met de manier waarop de seculiere maatschappij de autonomie van de mens benadrukt.”

Dr. Diener ziet in de tweede plaats ook spanningen tussen christenen onderling, ook binnen de bij het Gnadauer Gemeinschaftsverband aangesloten organisaties. „Er zijn soms grote verschillen in de visie op de Schrift, de visie op de kerk, in cultuur en in gewoonten. Sommige organisaties zijn sterk aan de regionale ”landskerk” verbonden, terwijl andere bijna geheel losstaan van de kerk. Ze hebben hun eigen samenkomsten op zondag en hoewel voor deze zogeheten ”model 4-gemeenten” een speciale regeling bestaat in de EKD, lost dit niet alle problemen op. De landelijke kerk heeft in de loop der jaren wel geleerd hiermee beter om te gaan, er wordt meer dan vroeger naar elkaar geluisterd en met elkaar gepraat.”

Er is dr. Diener tegen de achtergrond van de diversiteit binnen en buiten de kerk veel aan gelegen om vanuit het Gnadauer Gemeinschaftsverband een bezinning op gang te brengen. „In gesprek blijven met elkaar is al een eerste uitdaging. Er zijn in Duitsland 155 kerkgenootschappen naast de EKD.” Lachend: „Daar hoeft niet nog een 156e bij te komen.” Ook ziet hij positieve ontwikkelingen binnen de EKD. „Er is opnieuw aandacht voor evangelisatie. Dat was jaren onbespreekbaar, maar nu heeft de kerkleiding het er zelf over.”

De bezinning brengen dr. Diener en de voorzitter van het Gnadauer Gemeinschaftsverband, dr. Theo Schneider, mede op gang door in heel Duitsland lezingen te geven. „We maken heel wat kilometers.” Op sommige plaatsen blijft het bij bezinning. „Ik gebruik graag het beeld van iets openbreken. Wil je wat veranderen, dan moet je je veilige omgeving verlaten. De Bijbel leert dat de Heere een geopende deur kan geven om het Evangelie uit te dragen. Dan moeten we wel gereed zijn om de middelen die we van de Heer ontvangen, te gebruiken.”

Uitgangspunten

Het Gnadauer Gemeinschaftsverband stelt in zijn toerustingswerk drie elementen centraal: de Bijbel als richtinggevend instrument voor het leven, de traditie van de Reformatie en de cultuur van vandaag. Dr. Diener: „Van een historisch-kritische benadering van de Schrift moeten we niet zo veel hebben. We gaan ervan uit dat de Bijbel als Woord van God betrouwbaar is.” Wel zijn er discussies over de wijze waarop de eerste hoofdstukken van Genesis moeten worden opgevat. „We houden vast aan de schepping als een werk van God, maar er zijn onder evangelicalen in Duitsland verschillen in opvatting over de mogelijkheid van de theïstische evolutie.”

De predikant onderstreept de waarde van de doop, maar vindt persoonlijk geloof noodzakelijk. „Doop en geloof horen bijeen, maar dat moet zichtbaar worden. Het risico van te verbondsmatig preken is dat je de mens immuniseert voor de aanspraak vanuit het Evangelie. Het gaat er juist om dat je iemand gevoelig maakt voor de eis van bekering.”

Duitse piëtisten hebben vanouds ook niet zo veel op met de politiek of de regering van de kerk. Dr. Diener: „De verhouding van de mens ten opzichte van God vinden we belangrijker. Dat betekent niet dat we minachting koesteren voor de aansturing van de kerk of ons land, maar het gaat eerst om het Koninkrijk van God.”

Een van de middelen die het Gnadauer Gemeinschaftsverband ten dienste staan, is het Gnadauer Theologisch Seminarie in Falkenberg, bij Berlijn. Daar wordt een opleiding op bachelorniveau gegeven, waarmee mensen bijvoorbeeld aan de slag kunnen als kerkelijk werker. Wie predikant wil worden, moet de kerkelijke opleiding van de EKD volgen.

Dr. Diener signaleert dat er sprake is van een emancipatiebeweging bij evangelicalen. „Het opleidingsniveau is gestegen. Vroeger waren er in Duitsland voor evangelicalen alleen Bijbelscholen, waar je in deeltijd een opleiding volgde. Ik hoop en verwacht echter dat in de toekomst de mogelijkheid ontstaat dat mensen die bij ons seminarie worden opgeleid ook predikant kunnen worden in de EKD.”

Wat hem betreft worden de gevolgen van deze emancipatie niet alleen in de kerk zichtbaar. „We hebben als christenen ook een taak in ons beroep. Dat betekent dat niet iedereen in de zorgsector hoeft te gaan werken om zo diaconaal bezig te zijn. In Duitsland is ook behoefte aan christelijke politici, journalisten, juristen.”

Congres

Terugkijkend op de jubileumbijeenkomst in Erfurt is dr. Diener positief gestemd. „Als Christus in het middelpunt staat, blijft dat niet zonder gevolgen. Blijft in Mij, en Ik in u, zo onderwees Christus Zelf. Onze organisaties zijn nu op 5000 plaatsen in Duitsland actief. Als dat is vanuit de bewogenheid die Christus had, dan zal Hij ook voor de vrucht zorgen. Uw vrucht is uit Mij, zei de Heiland daarover. Het bouwen aan Zijn Koninkrijk is dan ook nooit voltooid.”

>>gnadauer.de

Vanuit het hoofdkantoor van het Gnadauer Gemeinschaftsverband in Kassel is vrijwel ieder deel van Duitsland per auto binnen vier uur te bereiken. Het is dan ook een bewuste keuze van de evangelicale koepelorganisatie om zich hier te vestigen. Kassel ligt in het hart van Duitsland en dicht bij de vroegere grens tussen Oost- en West-Duitsland. In de periode van het IJzeren Gordijn waren evangelicale organisaties actief aan beide zijden van de grens tussen de Bondsrepubliek en de DDR.

De oost-westverschillen staan vandaag niet meer zo op de voorgrond, aldus directeur dr. Michael Diener van het Gnadauer Gemeinschaftsverband. Christenen uit heel Duitsland komen in Kassel juist bijeen om samen te werken. „We willen mensen toerusten. Kassel is voor bijna iedereen goed te bereiken. Daardoor is het mogelijk om een vergaderdag te beleggen zonder dat aansluitend overnachtingen nodig zijn.”

De ongeveer 300.000 christenen die zijn aangesloten bij organisaties die zijn verenigd in de koepel, komen uit heel Duitsland. De meeste evangelicalen wonen volgens dr. Diener in Baden-Württemberg in het westen en Saksen-Anhalt in het oosten. „In de meeste gevallen is het ontstaan van evangelicale organisaties daar te herleiden tot opwekkingsbewegingen die in de 19e eeuw actief waren.”

Het Gnadauer Gemeinschaftsverband ondersteunt ook zendingswerk in Brazilië, dat in een aparte organisatie is ondergebracht. Al bijna een eeuw worden Duitse zendelingen uitgezonden naar het zuiden van Brazilië. De Duitse zendelingen stichtten Sao Bento do Sul, een theologische school, waar onder anderen predikanten worden opgeleid.