Irena Sendler (1910-2008) is door kranten wel de ”engel van Warschau” genoemd. Terwijl andere Polen staan te lachen en te applaudisseren als de Joden naar de concentratiekampen worden afgevoerd, is zij voor haar Joodse landgenoten een reddende engel. Haar vader, een socialist en huisarts met veel arme Joden in zijn praktijk, heeft haar geleerd „iemand die in nood is te helpen.” „Meer heb ik nooit gedaan”, zegt ze later.

Net als andere redders van Joden is zij nooit trots geweest op wat zij heeft gedaan. Oskar Schindler zei aan het einde van zijn leven dat het hem speet dat hij niet meer Joden van de dood had kunnen redden. Sendler in haar laatste kranteninterview kort voor haar overlijden: „Ieder kind dat door mijn hulp is gered, is een rechtvaardiging voor mijn bestaan op deze aarde, en dient niet tot mijn eer. Wij die kinderen probeerden te redden, zijn geen helden. Het irriteert me als mensen me een held noemen. In feite is het tegenovergestelde waar. Steeds moet ik eraan denken dat ik zo weinig deed. Ik had meer kunnen doen. Die schuld draag ik mee tot mijn dood.”

Als de oorlog in 1939 uitbreekt, is Sendler 29 jaar oud. Ze werkt als verpleegster bij de sociale dienst om arme en noodlijdende burgers bij te staan. De Joden zijn na een verordening van de Duitsers van sociale hulp verstoken. Maar Sendler en een aantal collega’s storen zich daar niet aan en blijven de Joden helpen.

In 1940 wordt het getto van Warschau ingericht. In enkele maanden tijd zijn 400.000 Joden door een 18 kilometer lange en 3 meter hoge muur ingesloten. In iedere kamer zitten gemiddeld zeven mensen. Epidemieën verspreiden zich. De honger is groot. Aan alles is gebrek. Als Sendler later aan het getto terugdenkt, zegt ze: „Zo moet de hel zijn.”

Sendler en haar collega’s voorzien zich van pasjes waarmee ze als verpleegster iedere dag het getto binnenkomen. Als in 1942 de deportaties van de Joden uit het getto beginnen, besluit Sendler de kinderen uit het getto te redden. De geredde kinderen moeten na de oorlog de kiemcel van nieuw Joods leven worden. Sendler krijgt hulp van Zegota, een organisatie die is opgericht door de Poolse regering in ballingschap, om de Joden te redden

Sendler en de andere verpleegsters gaan van deur tot deur en bieden aan de kinderen in veiligheid te brengen. „We zeiden dat we de mogelijkheid hadden de kinderen te redden en over de muren te smokkelen. Maar op de vraag welke garanties we konden geven, zeiden we dat we alleen konden garanderen dat de kinderen zouden sterven als ze bleven.”

Vreselijke scènes spelen zich dan af. „In sommigen gevallen stemde de vader toe, maar klemden de moeder en oma het kind huilend aan de borst. Ik kwam dan de volgende dag terug zodat ze er nog een nacht over hadden kunnen nadenken. Het is een aantal keren gebeurd dat hun kamer dan al leeg was. Dan waren ze weggevoerd.”

Op een keer gaat ze naar een gezin met twee jonge kinderen. De ouders willen de kinderen meegeven, de grootouders zijn erop tegen. Als Sendler de volgende dag terugkomt hebben ze allemaal zelfmoord gepleegd. „Jarenlang heb ik hier nachtmerries van gehad.”

Kleine kinderen worden met medicijnen in slaap gebracht en dan in zakken of kartonnen dozen buiten het getto gesmokkeld. In een geval stopt een loodgieter de baby in zijn gereedschapstas. Grotere kinderen worden via het riool of een kerk die uitgangen naar beide kanten heeft, in veiligheid gebracht.

Kinderen naar buiten smokkelen is niet eenvoudig, maar de kinderen bij gezinnen onderbrengen is nog veel moeilijker. Wie onderdak biedt aan Joden krijgt gegarandeerd de doodstraf. De rol van de Rooms-Katholieke Kerk is opmerkelijk: „Geen priester of non heeft me ooit hulp geweigerd bij het redden van Joodse kinderen.”

De namen van de kinderen die ze uit het getto bevrijdt, schrijft ze op kleine briefjes. De papiertjes verstopt Sendler in flessen die ze onder een appelboom bij de buren begraaft. De kinderen moeten niet voor altijd bij de nieuwe families blijven, maar na afloop van de oorlog naar hun ouders terugkeren. In 1945 zijn de meeste volwassenen echter omgebracht.

Oktober 1943 staat de Gestapo met elf soldaten voor de deur. Sendler wordt verhoord. Ze willen de lijsten met de namen van de kinderen en willen weten wie haar helpt. Sendler zwijgt. Daarop wordt ze gemarteld. Haar amen en benen worden gebroken, maar Sendler geeft geen naam prijs. Ze wordt ter dood veroordeeld, maar Zegota weet haar op de dag van haar executie te bevrijden. Sendler voegt zich bij het verzet en zet haar werk voort alsof het de normaalste zaak van de wereld is. „Als iemand dreigt te verdrinken, steek je je hand uit.”

Na de oorlog raakt Sendler in vergetelheid. In Israël is zij echter niet vergeten. In 1965 wordt ze door Yad Vashem onderscheiden als Rechtvaardige onder de Natiën. In 1991 wordt ze benoemd tot ereburger van Israël.

In 2007 wordt Sendler voorgedragen voor de Nobelprijs voor de vrede, maar is het de gesjeesde Amerikaanse presidentskandidaat Al Gore die met zijn milieufilm met de eer gaat strijken.

Irena Sendler redde twee keer zo veel Joden dan Oskar Schindler, maar is toch veel minder bekend.

Sendler kwam in het Westen in de publiciteit dankzij vier scholieren uit het Amerikaanse Kansas. Ze zochten in 1999 voor het vak geschiedenis een geschikt onderwerp voor een toneelstuk. De jongeren wilden iets met de Holocaust doen en vroegen hun leraar om ideeën. Die gaf hun een map met knipsels. Ze vonden een artikel van US News & World Report getiteld ”Andere Schildlers” waarin de naam van Irena Sendler werd genoemd.

De jongeren gingen op onderzoek uit, vonden meer materiaal en schreven een toneelstuk over de heldhaftige acties van de Poolse: ”Life in a Jar” (Leven in een fles). Hun uitvoering sloeg aan. Ze maakten een tournee door de Verenigde Staten en Canada. Meer dan 200 keer traden ze op.

Kranten in binnen- en buitenland schreven over Sendler. Kinderen die door haar waren gered, herkenden haar foto en reageerden. Sendler stond vol in de schijnwerpers.