Wie rond het metrostation Kraaiennest in de Bijlmer loopt, waant zich wellicht in Mekka. Een enorm moskeegebouw met vier minaretten domineert het straatbeeld. Maar ondanks de dominante aanwezigheid kan de moskee niet op tegen het grote aantal migrantenkerken in de buurt. Hoe verder van het metrostation, hoe meer kerken er in het oog springen. Onder parkeergarages, in noodgebouwen, onder flats, in oude scouting­gebouwen. Hier nemen migranten hun intrek.

Een voorbeeld van zo’n kerk is een oude, vervallen parkeergarage, waarin de urinelucht onvermijdelijk is. Op een groot bord staat Church of Pentecost. Boven luistert een groep jonge jongens met rastahaar naar rapmuziek. Maar het volume valt in het niet bij de luide gospel­muziek die onder de garage vandaan klinkt.

Het is Goede Vrijdag, en veel migrantenchristenen in de Bijlmer komen samen in de Church of Pentecost om de dood van Christus te gedenken. Wat de onderkomens vooral gemeen hebben, is de vervallen staat waarin ze verkeren. Muren met graffiti, hout dat aan het wegrotten is. Ze staan er tijdelijk, en moeten vaak op korte termijn ontruimd worden. Dit is het lot van migrantenkerken in Nederland.

Drie uur dienst

De Church of Pentecost is van binnen echter van totaal andere orde. Een strakke witgeverfde muur met bloemstukken eraan; een moderne geluidsinstallatie; zo’n 400 stoelen, die nagenoeg allemaal gevuld zijn. „Voor Jezus is Goede Vrijdag is eigenlijk geen goede vrijdag. Het was een heel slechte vrijdag. De week die eraan voorafging, was er een van een diepe hel”, roept de pastor. Drie Afrikaanse vrouwen met kleurige sluiers lopen naar voren en pakken alle drie een microfoon. Ze bidden door elkaar heen. De kerkbezoekers komen in beweging. Een man heft z’n armen omhoog en roept. Naast hem zit een oude Afrikaanse man zachtjes te snikken. Aan de andere kant van de kerk zitten de vrouwen. Veel gemeenteleden bidden in tongen. Als het geluid iets verstomt, pakt de pastor zijn preek weer op. Diensten in deze kerk, vaak afgewisseld met spontane gebeden of muziek, duren gemiddeld zo’n drie uur.

Of de dienst volgend jaar op Goede Vrijdag nog in de parkeergarage gehouden wordt, is maar zeer de vraag. Het Amsterdamse stadsdeel Zuidoost is sinds enkele jaren bezig om de wijk een nieuw gezicht te geven. Oude parkeergarages moeten vervangen worden door moderne varianten. De enorme Bijlmerflats –waar de wijk om bekendstaat– moeten gedeeltelijk weg, om plaats te maken voor luxere middenklassewoningen. En dat betekent dat de kerken in garageboxen of onder in flatgebouwen ontruimd worden.

Waar ze heen moeten, is niet de zorg van het stadsdeel. „Onder de noemer scheiding van kerk en staat doet het stadsdeel niets voor deze gemeenschappen”, aldus Jan de Jonge, die jarenlang namens het CDA in de stadsdeelraad van Zuidoost heeft gezeten. „Werkelijk schandalig. Gemeenschappen in de Bijlmer moeten weg uit hun gebouwen, en ruimte is er simpelweg niet. Wat je ziet, is dat veel kerken verplaatst worden naar omliggende plaatsen als Diemen. Dat is de doodssteek voor migrantenkerken.”

Problemen en groei

Hetzelfde lot treft momenteel pastor Isagli Livinstone van de Resurrection Power and Living Bread Ministries, een pinkstergemeente in een garage in Amsterdam-Zuidoost. De kerk heeft officieel bericht gekregen van het parkeerbeheer Amsterdam dat haar gebouw tegen de vlakte gaat. De Ghanese Livin­stone voelde dit al enige tijd aankomen. Hij wijst om zich heen in het ruime gebouw. Het heeft zo’n 400 stoelen. „Dit raam is al een paar maanden kapot, maar niemand van de gemeente repareert het.” In het raam zit een grote ster, met een gat in het midden. Tegen twee ramen verderop heeft de kerk op eigen initiatief een stuk hout geplaatst. Het glas is er volledig uit. De pastor wijst naar een plastic bakje onder een verwarmingsbuis. „Dat moet bijna dagelijks geleegd worden. De verwarming lekt hevig.”

Ondanks het toenemende gebrek aan ruimte groeit de kerk in omvang. De opmars van de kerken in de Bijlmer vergroten opvallend genoeg de problemen. In 2006 gingen in Amsterdam maar liefst 24.000 migranten elke zondag naar de kerk. De Jonge verzekert dat dit aantal de laatste jaren met duizenden is toegenomen. Vooral onder Afrikanen.

Christendom verschuift

De groei onder Afrikanen in Amsterdam-Zuidoost berust niet op toeval. Wie op zoek gaat naar groeiende christelijke gemeenschappen, moet in Afrika zijn, of, in mindere mate, in Latijns-Amerika. Maar zeker niet in Europa. In 2010 woonden er in Afrika, volgens cijfers van de beroemde godsdienstwetenschapper Phillip Jenkins, 493 miljoen christenen. Hij beschrijft dit in zijn boek ”The Next Christendom”. Schattingen wijzen uit dat Afrika over dertig jaar meer dan 1 miljard christenen telt. Dit cijfer is mede gebaseerd op opwekkingsbewegingen en een hoog geboortecijfer. Terwijl Azië, Afrika en Latijns-Amerika enorm opkomen, verdwijnt Europa in de marge. Of zelfs onder de marge. Het christendom verschuift van het noordelijk naar het zuidelijk halfrond.

„Juist via de Bijlmer proberen we weer voet aan de grond te krijgen in Nederland”, aldus pastor Livinstone. „Het Evangelie kwam vanuit Europa naar Afrika. Nu willen we het aan de Europeaan terug geven. In Afrikaanse pinksterkerken zijn we dankbaar voor de schatten die Europese kerkvaders en theologen hebben voortgebracht.” Om Europa te herkerstenen, zijn er in Afrika zijn speciale evangeliecampagnes opgezet. Livinstone is hier zelf door in Europa terechtgekomen. „Zes jaar geleden was ik in het hoofdkwartier van mijn kerk, in Ghana, en ik kreeg de opdracht: Isagli, jij moet naar Nederland om de kerk daar uit te breiden.” Andere pastors werden naar Duitsland, Canada of Italië gestuurd.

Livinstone gaat eenmaal per jaar terug naar Afrika voor congressen en toerusting. Daar krijgt hij opdrachten om Gods kerk uit te breiden. „Een van de opdrachten is om erop uit te gaan, en het Evangelie te verspreiden onder armen en verslaafden. In Afrika komen veel verslaafden tot geloof. Juist door –zoals Jezus deed– te bidden en demonen uit te drijven en daarnaast door een goede opvang door de kerk. Een andere opdracht is het uitbreiden van de gemeente. Onze kerk zit al in steden als Rotterdam, Den Haag en Almere, maar God wil dat we nu uitbreiden naar Alkmaar. Ook hier, in de Bijlmer, hebben we grotere gebouwen nodig.”

Kerkverzamelgebouwen

Voorlopig lopen de kerken in Amsterdam-Zuidoost tegen hun grenzen aan. Het stadsdeel heeft de afgelopen jaren kerkverzamelgebouwen medebekostigd, waar enkele tientallen kerken tegen betaling van huur gebruik van maken. „Als je het mij vraagt, is de huur schandalig hoog”, aldus De Jonge. „Gemeenschappen worden hier letterlijk uitgebuit.”

Op kleine schaal hebben de kerkverzamelgebouwen enkele kerken een oplossing geboden. „Het is in ieder geval iets. Oorspronkelijk was niet gepland dat er in de Bijlmer überhaupt kerken zouden komen. In Nederland zouden de kerken toch wel verdwijnen.” De Jonge lacht. „Moet je nu eens kijken.” Of het stadsdeel –of desnoods autochtone kerken– de migrantenkerken de helpende hand toereiken, is maar zeer de vraag. En daarom vierden veel kerken Goede Vrijdag in grote onzekerheid. „De sleutel ligt in handen van God, Hij beslist over onze toekomst”, zegt een vrouw van de Church of Pentecost. „Die wetenschap geeft ons kracht.”

Buiten is het donker geworden en slechts enkele groepjes jongeren hangen nog op straat. Dwars door de muren van de parkeergarage klinkt de muziek uit de Church of Pentecost. In het Engels roept de pastor: „Het is volbracht.” De Afrikaanse gemeenschap stemt op luidruchtige wijze met hem in. Op straat goed te horen. Het toont aan dat God niet verdwenen is uit Amsterdam.