ChristenUnieleden die denken dat ze lid zijn van de landelijke partij hebben het helemaal mis. De 24.000 CU-leden zijn alleen lid van een van de plaatselijke kiesverenigingen van hun partij. De landelijke ChristenUnie is feitelijk niet meer dan de vereniging van de ruim 200 plaatselijke kiesverenigingen.

Het zijn dan ook de kiesverenigingen die het voor het zeggen hebben tijdens de uniecongressen van de partij. Leden die willen meepraten over de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamer en het Europees Parlement én over verkiezingsprogramma’s moeten dat doen op hun plaatselijke kiesvereniging, en die stuurt een afvaardiging naar het landelijke congres.

Maar de praktijk is vaak anders, zo blijkt uit het congresstuk dat over de vernieuwing gaat. Over veel onderwerpen die op het congres aan de orde komen, praten de leden helemaal niet mee. Zelfs medebestuursleden van een kiesvereniging weten niet altijd hoe de afgevaardigde zich tijdens een uniecongres zal opstellen.

Sinds enkele jaren heeft de ChristenUnie wel mogelijkheden om leden meer invloed te geven. Dat gebeurt via zogenoemde ledencongressen. Daarop is ieder lid welkom en mag hij of zij meepraten en meestemmen. Ledencongressen nemen echter geen besluiten. Dat is voorbehouden aan de uniecongressen met de afgevaardigden van de plaatselijke kiesverenigingen. Ledencongressen kunnen wel moties en resoluties aanvaarden.

Deze werkwijze bevalt de ChristenUnie niet langer. Daarom stelt de partijleiding een nieuwe structuur voor. De belangrijkste is dat mensen niet langer lid worden of zijn van een plaatselijke kiesvereniging, maar van de landelijke Christen­Unie. De kiesverenigingen, die nu aparte rechtspersonen zijn, worden omgevormd tot lokale afdelingen. Die houden in grote lijnen dezelfde bevoegdheden als op dit moment.

Het uniecongres moet zich op 13 april uitspreken over de vraag of de partij deze kant op moet. En als de afgevaardigden dat willen, moeten ze vervolgens kiezen uit drie varianten. De eerste is het ”one man one vote”-systeem, waarbij ieder lid één stem heeft en alle stemmen even zwaar tellen. De plaatselijke afdelingen hebben in dit systeem geen apart stemrecht.

De tweede mogelijkheid is een hybride stemsysteem waarin behalve leden ook plaatselijke afdelingen stemrecht hebben. De stemverhouding tussen de leden en de afgevaardigden moet dan nader worden geregeld. Dat kan bijvoorbeeld door de stemmen gelijk te verdelen; 50 procent voor de leden en 50 procent voor de afgevaardigden van de kiesverenigingen.

De derde optie is een gedifferentieerd systeem waarbij leden en afgevaardigden een plaats hebben, maar waarbij hun bevoegdheden verschillend zijn (zie afbeelding). Het landelijk bestuur van de ChristenUnie beveelt deze variant aan.

De bedoeling is dat het congres volgende week zaterdag een voorkeur uitspreekt. Daarna gaat het landelijk bestuur een voorstel maken. Daarover moet in het novembercongres worden gestemd en dan gaat de structuurwijziging op 1 januari of 1 juli 2014 in.

Als de ChristenUnie akkoord gaat met een structuurwijziging, treedt de partij in de voetsporen van alle andere politieke partijen, die zich in de afgelopen jaren ook omvormden tot ledenpartijen. Alleen de SGP is dan nog een partij die de leden getrapt via kiesverenigingen beslissingsbevoegdheid geeft tijdens landelijke vergaderingen.

De diepste achtergrond voor de verandering bij de ChristenUnie is volgens de partijleiding de veranderende samenleving. Mensen willen zich alleen binden aan een organisatie als ze er direct nut van ontvangen. Voor een politieke partij betekent het dat mensen alleen lid worden als ze ook direct invloed uit kunnen oefenen.

De achtergrond van deze ontwikkeling is de ontzuiling. Ook christelijke burgers voelen zich minder dan vroeger gebonden aan de organisaties die bij hun zuil hoorden. Dat is bij de ChristenUnie concreet merkbaar in daling van het ledenaantal. De partijleiding hoopt die trend met deze vernieuwing te keren.