De ”enthronement”. De verheffing tot de troon. Zo heet formeel de inhuldiging donderdag van Justin Welby als aartsbisschop van Canterbury. Welby, voorheen bisschop van Durham en lang daarvoor werkzaam in het bedrijfsleven, zet daarmee de laatste stap op weg naar het kerkelijk leiderschap van ongeveer 80 miljoen anglicanen wereldwijd.

Slechts een klein deel van die anglicanen, zo’n 2000, is tijdens de ”enthronement” aanwezig in de kathedraal van Canterbury. Onder hen niet alleen veel Engelse geestelijken, maar ook vertegenwoordigers van anglicaanse kerken in het buitenland. Want hoewel Canterbury, een stad ten zuidwesten van Londen, de belangrijkste bisschop van de kerk levert, wonen de meeste anglicanen inmiddels buiten het Verenigd Koninkrijk.

Sinds 1848 bestaat de enthronement” uit een groots ceremonieel. Dat begint als de aartsbisschop, begeleid door geestelijken, de kathedraal wordt binnengeleid. Eenmaal binnen legt hij de eed af op diverse geloofsbelijdenissen en kerkordes. Daarna kan Justin Welby als de 105e aartsbisschop van Canterbury plaatsnemen op de eerste ‘troon’, de Quire Throne. Dat is een centraal in de kerk geplaatste zetel die het aartbisdom van Canterbury symboliseert. Vervolgens zetelt hij op de marmeren stoel van St.-Augustinus, genoemd naar de eerste aartsbisschop van Canterbury. Deze zetel verbeeldt het geestelijk leiderschap van de wereldwijde anglicaanse gemeenschap.

St.-Augustinus, die in 597 als eerste aartsbisschop van Canterbury werd gewijd, legde de basis voor de kathedraal die de stad in Kent zo beroemd maakt. Deze Augustinus is overigens een andere dan de bekende bisschop van Carthago.

Met het votum en de groet begint het verkondigdende deel van de plechtigheid. De aartsbisschop houdt zijn eerste preek in functie. Aansluitend zingt het koor het Te Deum. Voordat de gemeente de zegen krijgt opgelegd, knielen de aanwezigen. Ze geven daarmee aan het leiderschap van de aartbisschop te erkennen. Terwijl de kerkgangers knielen, gaat een geestelijke voor in gebed. Hij draagt de nieuwe aartbisschop op aan de troon van de Allerhoogste.

Historisch bepaald

Dat de aartsbisschop van Canterbury de geestelijk leider is van de anglicanen, is historisch bepaald. Vanuit Canterbury en York, de enige andere aartsbisschopszetel in Engeland, wordt al eeuwen de Church of England aangestuurd. De anglicaanse gemeenschap is inmiddels veel groter dan deze twee Engelse kerkprovincies. Behalve in de Verenigde Staten wonen veel anglicanen tegenwoordig in Afrika. In vroegere Engelse kolonies als Kenia en Nigeria groeit de kerk als kool. In al die landen staan ook aarts­bisschoppen aan de top van de episcopale organisatiestructuur.

Formele zegenschap heeft de aartsbisschop van Canterbury buiten Engeland niet. Desalniettemin wordt hij beschouwd als eerste onder zijns gelijken. Belangrijk is zijn voortrekkersrol bij het organiseren van de tienjaarlijkse Lambethconferentie. Daarbij komen zo veel mogelijk bisschoppen naar Londen voor overleg en ontmoeting. Ook organiseert hij een tweejaarlijkse bijeenkomst van alle anglicaanse aartsbisschoppen.

Londen

Lambeth Palace, het woon-werkverblijf van de aartsbisschop, is opvallend genoeg niet te vinden in Canterbury, maar in Londen. Schuin tegenover het parlementsgebouw, aan de overzijde van de rivier de Theems, heeft de aartsbisschop zijn kantoor. Het aartsbisschoppelijk paleis ligt dicht bij Westminster Abbey, samen met St. Paul’s Cathedral de belangrijkste kerk van Londen. Van grote importantie is bovendien de aanwezigheid van het Church House, het vergader- en kantorencentrum van de Engelse kerk. Dat ligt in en naast het voormalige abdijcomplex van Westminster Abbey. Ten slotte is er het Anglican Communion Office, een kilometer verderop gelegen, dat de verbindende schakel vormt tussen de Church of England en de anglicaanse kerken wereldwijd.

Procedure

Aan de selectie van de aarts­bisschop gaat een lange procedure vooraf. Voorlopig sluitstuk daarvan was de bekendmaking van de benoeming van Welby door de Britse premier Cameron op 9 november 2012. Daarna startte een kerkelijk, ceremonieel traject. Op 4 februari volgde de bevestiging van de verkiezing in een kerkdienst in de St. Paul’s Cathedral. Tijdens die samenkomst bevestigde de deken van Canterbury, dr. Robert Willis, dat de verkiezing ordelijk was verlopen. Aansluitend werd Welby formeel bevestigd tot aartsbisschop van Canterbury.

The Enthromenent Service, zoals de bijeenkomst van donderdag voluit heet, is het sluitstuk van de plechtigheden. Hier staat het vieren van de komst van een nieuwe aartsbisschop centraal. Aan de inhuldigingsdienst gingen maanden van voorbereidingen vooraf. Het personeel van de kathedraal zorgde ervoor dat het historische kerkgebouw compleet werd gestoft is. Ook is zorgvuldig gekeken naar de lijst met gasten die de 2000 zitplaatsen in het bedehuis bezetten. Onder hen premier Cameron en vertegenwoordigers van het Britse koninklijk huis.

Via loting zijn er enkele honderden plaatsen ter beschikking gekomen voor ‘gewone’ kerkleden, vrijwilligers en stafleden van de kathedraal. Wie afvalt, kan meekijken via televisieschermen buiten. Omroep BBC gebruikt negentien camera’s om de plechtigheid in live in beeld te brengen.

Tijdens de bijeenkomst zingt het koor van Canterbury Cathedral een nieuw lied, gecomponeerd door dirigent Michael Berkeley. Vanaf maandag kunnen de koorleden naar hartelust repeteren: dan sluit de kathedraal voor bezoek. Tot en met donderdag vinden er zelfs niet de dagelijkse evensongs plaats.

Justin Welby, een moderne evangelicale anglicaan

tekst Albert-Jan Regterschot

De nieuwe aartsbisschop van Canterbury, Justin Welby, gaf op latere leeftijd gehoor aan de roeping die hij ervoer tot een kerkelijk ambt.

De 57-jarige Welby, getrouwd en vader van zes kinderen –van wie er één jong overleed– werkte tot 1987 voor het Franse olieconcern Elf. In dat jaar ging hij een theologiestudie volgen, met als doel priester te worden in de Anglicaanse Kerk.

Bij de keuze voor een theologieopleiding gaf Welby de voorkeur aan een evangelicale opleiding: Cranmer Hall, onderdeel van het St. John’s College in Durham. Terugkijkend werd daarmee al duidelijk welke positie de nieuwe ”ABC”, zoals de ArchBishop of Canterbury informeel wordt genoemd, wil innemen in de kerk. Binnen de anglicaanse gemeenschap is hij een vertegenwoordiger van het protestantse midden. Flexibel waar het kan –zoals ten opzichte van vrouwelijke bisschoppen–, onbuigzaam waar hij dat nodig acht – bijvoorbeeld als de overheid de kerk zou dwingen om homohuwelijken in te zegenen.

Een vormende periode voor de latere aartsbisschop was de tijd dat hij rector was van de Southam- en de St. Michael de Archangelgemeente in Ufton, zo’n 
20 kilometer ten zuiden van Coventry. In die periode, tussen 1995 en 2002, was hij betrokken bij evangelisatiewerk en verdiepte hij zich in het bereiken van randkerkelijken.

Justin Welby werd lang niet door iedereen beschouwd als de opvolger van de vorige aartsbisschop van Canterbury, Rowan Williams. Pas in 2007, toen hij werd benoemd tot deken van Liverpool, kwam zijn kerkelijke ‘carrière’ in een stroomversnelling. Toen hij in 2011 bisschop van Durham werd, hielden weinigen rekening met een spoedig vertrek.

Ook Welby zelf was verrast te horen dat de Crown Nominations Commission, die de benoeming van de kerkleider voorbereidde, hem voordroeg. Desalniettemin blijkt de aartsbisschop in korte tijd het nodige krediet te hebben opgebouwd. Tijdens de generale synode in november sprak hij zich als bisschop van Durham uit voor de benoeming van vrouwen tot bisschop. Voor- en tegenstanders van de openstelling van het bisschopsambt voor vrouwen waren overwegend positief over zijn evenwichtige toespraak.

In Engeland ontstond vorige week beroering over de mogelijke betrokkenheid van Welby bij de Britse inlichtingendienst MI6. Als werknemer van Elf kwam de latere bisschop in diverse landen in het Midden-Oosten. Bovendien reisde hij als Bijbelsmokkelaar naar landen achter het IJzeren Gordijn (zie kader). Welby zelf ontkende echter als geheim agent werkzaam te zijn geweest. De inlichtingendienst weigerde commentaar op speculaties over de kwestie.

Bijbelsmokkelaar

Als smokkelaars van Bijbels naar landen achter het IJzeren Gordijn kwamen Justin Welby en zijn vrouw in de jaren 80 van de vorige eeuw in aanraking met Nederlandse organisaties die actief waren op dit terrein. Met een camper, geleend van de Nederlandse organisatie Oosteuropa Zending, trok het echtpaar naar Tsjechoslowakije en Roemenië. In geheime compartimenten waren Bijbels verborgen. De missie slaagde en het echtpaar Welby keerde veilig terug van de gevaarlijke reis.