In het regeerakkoord van VVD en PvdA staat dat „decentralisaties in principe gericht worden op 100.000±gemeenten”. Die passage werd zo opgevat dat kleinere gemeenten in Nederland met naburige plaatsen zouden moeten fuseren tot ze dat inwoneraantal hebben bereikt.

Dat hoeft niet, aldus Plasterk vanmorgen in De Volkskrant. „In het land zijn initiatieven gaande voor gemeenten van 40.000 tot 60.000 inwoners. Dan bellen ze mij op met de vraag: „Is dat genoeg? Natuurlijk, zeg ik, als u denkt uw taken zo te kunnen uitvoeren, is dat genoeg. Als taken niet uitvoerbaar zijn, zullen samenwerkingsverbanden moeten worden gezocht.”

De bewindsman maakt zich er zorgen over dat in de discussie over gemeentelijke herindelingen „de notie van vrijwilligheid is verdwenen.”

Een „beeld van rigide opschaling is mij vreemd”, aldus Plasterk in de Volkskrant. „Ik benadruk de menselijke maat.”

Hij wijst hij erop dat premier Rutte al bij het debat over de regeringsverklaring heeft gezegd dat het kabinet geen fusies van bovenaf wil opleggen.

Het kabinet wil het aantal gemeentelijke herindelingen dat vanuit gemeenten zelf tot stand komt, wel opvoeren van tien naar twintig per jaar. „Initiatieven van onderop wil ik juist faciliteren”, aldus Plasterk. „Het gebeurt dat gemeenten willen fuseren, maar er onderling niet uitkomen met wie. Dan zeg ik: daar is bij uitstek een taak weggelegd voor de provincie.”

Om gemeenten aan te moedigen tot vrijwillige fusie, wil Plasterk financiële drempels uit de weg ruimen. „Gemeenten krijgen nu een vaste voet uit het Gemeentefonds van 400.000 euro. Voor kleine gemeenten een heel bedrag. Als vier gemeenten fuseren, krijgen ze dat nog maar één keer. Ik hoor nu dat dat een belemmering is. Ik ben bereid daar in overleg met de minister van Financiën, de Tweede Kamer en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten naar te kijken.”

Uit een vandaag gepubliceerde inventarisatie van het blad Binnenlands Bestuur blijkt dat veel nieuwe fusiegemeenten niet aan de 100.000 inwoners komen.

In de komende vijf jaar zullen maximaal 58 gemeenten min of meer vrijwillig verdwijnen. Het is ook nog maar de vraag of dat aantal wordt behaald. Tegen veel herindelingsplannen leven stevige bezwaren.

Sowieso ligt het fusietempo veel lager dan wat Plasterk voor ogen staat. In zijn toekomstscenario zouden er eind 2017 ongeveer 100 gemeenten minder zijn.

In de Volkskrant relativeert Plasterk ook de kabinetswens om alle gemeentelijke taken na een fusie binnen de nieuwe gemeente te vervullen. Nu is het vaak zo dat gemeenten al samen met andere gemeenten in samenwerkingsverbanden zitten. „Als iets vlekkeloos verloopt, houd het dan vooral in stand”, stelt Plasterk. „Maar ik krijg juist van gemeenten vaak het signaal dat ze horendol worden van al die lappendekens.”