Nieuwe paus krijgt veel op zijn bordje
ROME – In Rome beginnen morgen 115 kardinalen uit 50 landen met het kiezen van een nieuwe paus. Er zijn geen huizenhoge favorieten voor het pausschap, waardoor het conclaaf lang kan duren. Degene die de nieuwe paus wordt, zal het niet gemakkelijk krijgen.
”Extra omnes”. Morgenmiddag om halfzes zullen deze woorden plechtig in de Sixtijnse Kapel te Rome klinken. Behalve de kardinalen en enkele medewerkers moet dan ”iedereen uit” ’s werelds bekendste kapel. Zo begint traditioneel een conclaaf, waarbij deze keer 115 kardinalen uit 5 continenten en 50 landen een nieuwe paus zullen kiezen. De keus zal vallen op een van hen, hoewel in theorie elke gedoopte rooms-katholieke man gekozen kan worden.
Anderhalf uur later komt er zwarte rook uit een schoorsteen op het dak van de Sixtijnse Kapel die zichtbaar is vanaf het Sint-Pietersplein. Dat is het teken dat er nog geen beslissing is gevallen. De laatste honderd jaar waren de kardinalen er gemiddeld na zeven stemmingen en tweeënhalve dag uit. Ditmaal is de verwachting dat het proces langer kan duren, omdat er geen sprake is van een topfavoriet.
De traditie van het conclaaf en de rituelen rond de verkiezing van de nieuwe paus blijven in een ‘onttoverde’ wereld fascineren, getuige de massale belangstelling vanuit de gehele wereld. De tradities kunnen dan wel oud zijn, de uitdagingen die de nieuwe paus te wachten staan zijn erg actueel.
Onder druk
De Heilige Stoel, het opperbestuur van de Rooms-Katholieke Kerk, staat onder druk. Ook andere geledingen van de kerk, bisdommen en parochies, hebben te maken met een crisis. De uitdagingen zijn groot. En de buitenwereld is heterogener dan ooit.
De Rooms-Katholieke Kerk moet, zoals andere kerkgenootschappen, proberen een dialoog te voeren met andere culturen, zoals de agnostische in het Westen wil zij haar relevantie niet verliezen. De grote thema’s van het leven, en de bescherming ervan, thema’s waarop de kerk niet zal bewegen, blijven in contrast staan met de dominante cultuur.
De afkalving van de Rooms-Katholieke Kerk in West-Europa gaat onverminderd voort, en ook Italië zal niet aan de secularisatie ontkomen, met alle gevolgen van dien voor het Vaticaan, dat er middenin ligt. Ook in Noord-Amerika loopt het belang van religie terug, alsmede in Zuid-Amerikaanse metropolen. In Zuid-Amerika bokst de Rooms-Katholieke Kerk ook nog eens op tegen met name pinksterkerken.
De Rooms-Katholieke Kerk wil de interreligieuze dialoog met andere, grote wereldgodsdiensten, gaande houden. Vooral het voeren van de dialoog met de islam, hoe versnipperd ook, vormt topprioriteit. De noodzaak om tot een vergelijk te komen met protestanten wordt minder gevoeld.
Behalve met de uitdagingen die van buitenaf komen, heeft de Rooms-Katholieke Kerk veel te stellen met bedreigingen van binnenuit. Het pedofilieschandaal in nogal wat westerse landen heeft veel kapotgemaakt.
De Romeinse curie, het bestuursapparaat dat de paus helpt bij het uitvoeren van zijn werk en dat soms meer zichzelf dan de paus diende, is de afgelopen jaren van de ene in de andere crisis gerold. Dieptepunt was het lekken van vertrouwelijke documenten, ook wel bekend als VatiLeaks. Het vertrouwen binnen de kerk werd sterk op de proef gesteld. Bisschoppen die tegenwoordig, soms ook gevoelige, informatie aan Rome doorspelen weten niet of de inhoud in de media wordt gepubliceerd.
Er speelt bovendien al sinds het tweede Vaticaans concilie (1962-1965), een hervormingsvergadering, een strijd tussen het pauselijk centrum en de episcopale periferie. In het algemeen willen de (ruim 3500) diocesane bisschoppen een meer gelijke positie aan die van de bisschop van Rome, alias de paus.
Uitdagingen
De nieuwe paus krijgt veel op zijn bordje. De afgelopen week waren zo goed als alle kiesgerechtigde kardinalen in Rome in de aanloop naar het conclaaf. Ze bespraken de toestand van de kerk en analyseerden de uitdagingen waarmee de nieuwe paus te maken krijgt. Hoewel de kardinalen de buitenwacht zeer globaal informeerden, valt er toch uit op te maken aan welk profiel de nieuwe paus dient te voldoen.
De volgende paus moet een charismatische evangelisator zijn, maar ook een krachtige bestuurder die orde op zaken stelt in het Vaticaan. Hij moet een wereldomvattende visie hebben, omdat de Rooms-Katholieke Kerk sterk groeit in ontwikkelingslanden en zich zal moeten meten met andere culturen en godsdiensten.
Daarbij dient de nieuwe paus over pastorale gaven te beschikken. Sommige kardinalen hebben ook gezegd dat een nieuwe paus niet te oud moet zijn. Hooguit zeventig jaar. Het is handig als hij zijn talen kent, zeker ook het Italiaans, maar dat is geen hoofdvereiste.
Hoewel het paspoort van een kardinaal niet doorslaggevend is, is het niet onbelangrijk dat een kandidaat feeling houdt met de oude wereld en de problemen van de secularisatie. Hoezeer Afrika en Azië ook groeimarkten zijn voor de Rooms-Katholieke Kerk, het blijven kleine (Azië) dan wel problematische (Afrika) kerken aan de rand. De volgende paus komt vermoedelijk uit Europa, mogelijk Italië. Een goede mogelijkheid is ook dat de opvolger van Benedictus XVI uit Amerika komt. Het zou een breuk zijn met het verleden. De laatste keer dat er een paus van buiten Europa werd gekozen, was bijna 1300 jaar geleden.
