Koploper is aartsbisschop Scola van Milaan die bijna 40 kardinalen achter zich zou hebben, gevolgd door aartsbisschop Scherer van São Paulo met zo’n 30 volgelingen. Zij zijn dus allebei nog ver verwijderd van de noodzakelijke meerderheid van 77 kardinalen. Ongeveer de helft van de kardinalen heeft nog geen enkele voorkeur uitgesproken.

Bij eerdere pausverkiezingen kwam soms een derde compromiskandidaat uit de bus als geen van de twee favorieten de noodzakelijke tweederdemeerderheid behaalde. Het conclaaf komt dinsdagmiddag bijeen voor de eerste stemronde.

Vijf vragen over het conclaaf

De kardinalen onder 80 jaar komen dinsdag bijeen om een nieuwe paus te kiezen. De verwachting is dat het enkele dagen zal duren voor de nieuwe leider van de Rooms-Katholieke Kerk en opvolger van paus Benedictus XVI bekend is. Hieronder vijf vragen over het conclaaf, zoals de bijeenkomst van kardinalen heet.

Hoe komt het conclaaf aan zijn naam?

Conclaaf is afgeleid van de Latijnse woorden cum clave (met de sleutel). Dat duidt op de afzondering waarin de kardinalen hun keuze maken. Zij kiezen in de Sixtijnse Kapel, die deel uitmaakt van de Vaticaanse musea. Zolang er geen paus is gekozen, overnachten zij in het speciaal voor hen gebouwde Domus Sanctae Marthae, ongeveer 400 meter van de kapel. De kardinalen mogen tijdens het conclaaf geen contact met de buitenwereld hebben. In het Domus worden alle tv-, radio- en internetverbindingen onklaar gemaakt.

Wie mogen deelnemen?

In 1975 bepaalde paus Paulus VI dat alleen kardinalen die de leeftijd van 80 jaar nog niet hebben bereikt, mogen deelnemen. Bovendien is hun aantal tot 120 beperkt. Wie op de dag voor het sterven of aftreden van de paus nog geen 80 is, mag deelnemen. Dat betekent dat de Duitse kardinaal Walter Kasper, die 5 maart 80 is geworden, in de Sixtijnse Kapel wordt verwacht. Nederland wordt vertegenwoordigd door de 59-jarige Wim Eijk, aartsbisschop van Utrecht. Eijks voorganger, kardinaal Ad Simons, is 81 jaar en neem dus niet deel.

Wat gaan de kardinalen achter die gesloten deuren doen?

Het met eeuwenoude ceremonies omgeven conclaaf begint met de Latijnse woorden ”Extra omnes”: iedereen naar buiten. Met deze woorden wordt iedereen, behalve de kardinalen, gemaand de Sixtijnse Kapel te verlaten, zodat het conclaaf om een nieuwe paus te kiezen van start kan gaan. Dan leggen de kardinalen één voor één hun hand op een Evangelieboek en beloven zij met een eed de regels voor het conclaaf strikt te zullen navolgen. Een van de regels is dat ze nooit zullen spreken over de gebeurtenissen tijdens het conclaaf. Excommunicatie is het gevolg van het breken van de zwijgplicht.

De kardinalen, die overnachten in een speciaal voor het conclaaf gebouwd gastenverblijf, hebben geen beschikking over televisie, radio, kranten en telefoon. Ook Twitter en mobiele telefoons zijn uit den boze. De veiligheidsdienst van het Vaticaan zal voorafgaand aan het conclaaf de Sixtijnse Kapel controleren op verborgen microfoons of andere afluisterapparatuur. Onder een dubbele vloer worden stoorzenders geïnstalleerd die in staat zijn mobiele telefoons en andere apparatuur te detecteren. Ook als de apparatuur verborgen is in de rode mantels van de kardinalen of onder de tafellakens.

Hoe is de stemprocedure?

Het conclaaf begint met een mis in de Sint Pieter waarin de zegen van de Heilige Geest wordt afgesmeekt. Daarna is de eerste stemming. Elke kardinaal krijgt een briefje waarop hij de naam van de kandidaat van zijn voorkeur schrijft. Hij loopt dan naar het altaar voor het Laatste Oordeel van Michelangelo en stopt het briefje in een schaal. Als niemand een tweederdemeerderheid heeft gehaald, volgt een tweede ronde, totdat het wel zover is. Op de eerste dag is er slechts één stemming, daarna zijn er vier per dag: twee in de voormiddag en twee in de namiddag. Ongeveer om de 3 dagen wordt er niet gestemd, dat is een dag van bezinning. Als er niemand is gekozen, worden de stembriefjes verbrand en komt er zwarte rook uit de schoorsteen van de kapel. Is er iemand gekozen, dan wordt een chemisch middel aan de briefjes toegevoegd. Er verschijnt dan witte rook.

De rooksignalen hebben overigens niet altijd het gewenste resultaat. In 1958 wilde het strootje waarmee de stembriefjes werd aangestoken, niet goed branden. Het gevolg was dat er witte rook opsteeg terwijl het zwarte rook had moeten zijn. In 2005 wilde het Vaticaan dit probleem verhelpen door chemicaliën te gebruiken om de rook de juiste kleur mee te geven. Dit had maar ten dele succes. Waar echter blind op gevaren kan worden, is het oor. Als de klokken van de Sint-Pietersbasiliek luiden, is er een nieuwe paus gekozen.

Hoe lang duurt zo’n conclaaf?

In vroeger tijden duurde het conclaaf weken, maanden of zelfs jaren. Een conclaaf in de dertiende eeuw duurde zo lang dat een van de belangrijkste kandidaten voor het pausdom kwam te overlijden. Het langste conclaaf van de vorige eeuw had plaats in 1922. Toen werd pas na veertien stemrondes en vijf dagen paus Pius XI gekozen. Benedictus werd na vier stemrondes en twee dagen gekozen tot paus.

Het is onwaarschijnlijk dat het conclaaf langer zal duren dan enkele dagen, omdat er meerdere keer per dag gestemd wordt.

Wie kan worden gekozen?

Volgens het kerkelijk recht komt elke rooms-katholieke man in aanmerking, maar hij moet dan wel na zijn verkiezing tot bisschop kunnen worden gewijd. Ook kardinalen die niet deelnemen, bijvoorbeeld omdat zij te ziek zijn of boven 80 jaar, kunnen worden gekozen. Sinds de verkiezing van paus Urbanus VI in 1378 is het echter niet meer voorgekomen dat een niet-kardinaal werd gekozen. Wel gebeurde het dat een gekozene niet in het conclaaf aanwezig was. Zo was de Nederlander Adriaan Floriszoon Boeyens in Spanje gebleven, toen hij in 1522 tot paus werd gekozen.

Wat gebeurt er na de verkiezing?

Zodra iemand een tweederdemeerderheid heeft gehaald, vraagt de deken van het kardinalencollege hem of hij zijn verkiezing aanvaardt. Als hij accepto (ik aanvaard) antwoordt, is hij paus. Hij maakt dan ook de naam bekend die hij als paus gaat dragen. Vervolgens wordt hij aan het volk op het Sint Pietersplein getoond. Daar zegt de kardinaal die hem naar het balkon van de kerk heeft begeleid, de bekende woorden Habemus Papam (Wij hebben een paus). De nieuwe paus geeft dan voor het eerst de zegen Urbi et Orbi (voor stad en wereld).