Zo schetste prof. dr. G. C. den Hertog een belangrijk punt in het denken van de Duitse lutherse theoloog H. J. Iwand (1899-1960). De hoogleraar dogmatiek en ethiek van de Theologische Universiteit in Apeldoorn (TUA) hield vorige week het openingsreferaat op een bijeenkomst over Iwand en het jaarthema van de tienjarige Reformatie­herdenking, ”Reformatie en tolerantie”. De conferentie in het Duitse Saarbrücken, die was georganiseerd door de vakgroep evangelische theologie van de plaatselijke universiteit, trok zo’n vijftig theologen.

Iwand is in Nederland vooral bekend om zijn veelgebruikte preekmeditaties. Hij speelde 
–net als Bonhoeffer– een belangrijke rol in de Duitse kerkstrijd voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog zette hij zich in voor verzoening tussen Oost- en West-Duitsland. Prof. Den Hertog ging in zijn lezing na hoe Iwands denken hierover zicht zou kunnen geven op samenleven en tolerantie.

Vaak blijkt Iwand het beeld te gebruiken van een engel die „met het zuivere oog van Gods gerechtigheid” vanuit de hemel op aarde neerziet. Prof. Den Hertog: „Volgens Iwand zou die dan niet wijzen op ideologische scheidslijnen zoals tussen communisme en kapitalisme, of op verschillen tussen bevolkingsgroepen, maar op die tussen dader en slacht­offer. Daar loopt de ware splitsing, en niet langs fronten die wij zelf construeren. Als je zulke scheidslijnen toch als uitgangspunt neemt, raak je in de ethiek op dood spoor.”

Zo deden Duitsers en Russen elkaar in de loop van de geschiedenis verschrikkelijke dingen aan. Iwand zegt daarover, in 1948: „Het was duidelijk: zij hadden hetzelfde meegemaakt. Het was dezelfde situatie. Opeens was de sluier weggenomen die we door ons nationalistische denken nog altijd voor onze ogen houden.”

Prof. Den Hertog: „Door deze insteek verandert de vraag hoe we in Europa met elkaar verder kunnen. De scheidslijnen tussen volken, rassen en ideologieën vormen het verkeerde uitgangspunt, omdat ze alleen onze eigen visie bevestigen. We leven dan aan de hand van een interne moraal, en de naastenliefde wordt beperkt tot de eigen groep. We worden hard voor elkaar, met alle gevolgen van dien.”

Volgens de systematicus kunnen zulke scheidslijnen „alleen door het kruis van Christus” opgeheven worden. Hij stelde de vraag of de maatschappij niet verlamd is door de onmacht van politici „die ons verzekeren, dat alleen de neoliberale denklijn mogelijk is. Hebben we ons niet neergelegd bij de scheidslijnen tussen westelijke burgers en asielzoekers, tussen mensen die het gemaakt hebben en mensen, die het opgegeven hebben en in dakloosheid gevlucht zijn?”

Andere lezingen gingen over Iwands relatie tot Karl Barth, zijn visie op de verhouding van kerk en Israël en van Reformatie en moderniteit, zijn politieke denken in de Koude Oorlog, zijn vredesethiek, kenleer, mensleer en zijn visie op de oecumene.

Prof. dr. Wolfgang Schoberth uit Erlangen ging na hoe Iwand gedacht zou hebben over de in 1998 door de Rooms-Katholieke Kerk en de Lutherse Wereldbond ondertekende ”Gezamenlijke verklaring over de rechtvaardigingsleer”. Schoberth wees erop dat de verklaring nauwelijks praktisch verschil maakt in het kerkelijk leven. Volgens hem komt dat onder andere doordat de rechtvaardigingsleer in de verklaring te veel als een geïsoleerd leerstuk is gezien