De recente arrestatie van een Brit in het zuiden van het land die bekende een moord gepleegd te hebben waarvoor twee jaar eerder een vrouw tot vijftien jaar gevangenisstraf werd veroordeeld, heeft het verschijnsel van de volksjury, ook nog heel vers, zeker geen goed gedaan.

Een proces dat maandag begon tegen drie minderjarigen en een 18-jarige die in mei de 22-jarige Sandra Palo op beestachtige manier zouden hebben vermoord, heeft zowel de samenleving als de politici geschokt. Regering en oppositie vinden het niet meer aanvaardbaar dat minderjarigen die zware misdrijven begaan zich op hun leeftijd kunnen beroepen om milde straffen te krijgen.

De jongeren pikten Sandra in Madrid in hun auto op. Haar lichaam werd later in de berm van een afrit aangetroffen. Zij was verkracht, herhaaldelijk overreden en daarna, terwijl zij bewusteloos was, met benzine overgoten en in brand gestoken. De drie minderjarige jongens hebben de verantwoordelijkheid voor de moord op hun 18-jarige handlanger geschoven, maar wel hun rol in de andere misdrijven erkend. De openbaar aanklager eiste tussen de vier en de acht jaar opsluiting.

De moeder van Sandra eiste bij de ingang van het gerechtshof dat onmiddellijk de tekorten in de Minderjarigenwet gecorrigeerd moeten worden. Zij vindt dat de straffen te mild zijn, vooral voor jongeren tussen de 16 en de 18. Ook noemt ze het onacceptabel dat familieleden van de slachtoffers, omwille van de bescherming van de identiteit van de minderjarige criminelen, niet bij de zitting aanwezig mogen zijn. Verder vindt de moeder van Sandra het onrechtvaardig dat de familie van de slachtoffers niet als particuliere aanklager mag optreden. Zij verzekerde dat er sinds 2001, toen de Minderjarigenwet in werking trad, 112 moorden door jongeren onder de 18 zijn gepleegd.

Daar gaan zich dan ook komende week de regering van de conservatieve Volkspartij (PP) en de socialistische oppositie samen over buigen, een zeldzaam verschijnsel in de buitengewoon heftige Spaanse politieke arena. Het voorstel van justitie is dat als minderjarigen ouder dan 16 een misdrijf plegen, de familie van de slachtoffers als particuliere aanklager kan worden toegelaten. Ten tweede wil de minister dat die zware jeugdige criminelen apart worden gezet in gesloten afdelingen van jeugdcentra om een te makkelijke ontsnapping te voorkomen. De oppositie is ook bereid de wet aan te passen om de straffen op te schroeven. De socialisten wijzen er echter met nadruk op dat het ware probleem niet in de tekst van de wet ligt, maar te wijten is aan het gebrek aan middelen.

Niet iedereen is gelukkig met de hervorming van Minderjarigenwet. Een jeugdrechter uit Granada vindt dat met een verscherping van de straffen tegen jongeren onder de 18 juist tegen het principe van de jeugdreclassering wordt ingegaan. Verenigingen van rechters hebben ook zo hun twijfels. De Professionele Vereniging van Rechters (APM) stemt ermee in om de strafrechtelijke leeftijd van 18 jaar tot 16 te verlagen, maar vindt het geen goed idee om de families van de slachtoffers toe te laten als particuliere aanklagers. De Vereniging van Rechters voor de Democratie (JpD) zegt de gevoelens van Sandra’s familie te begrijpen, maar wil liever niet het debat beginnen met heftige emoties.

Die hebben ook ten grondslag gelegen aan een andere veroordeling die berustte, zoals nu vrijwel vaststaat, op grove juridische en rechterlijke fouten. Dolores Vazquez was veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf wegens moord en zat zeventien maanden vast toen het hooggerechtshof bepaalde dat het proces moest worden overgedaan. Dolores had altijd aan haar onschuld vastgehouden. Haar enige troost was dat er ten minste een nieuw proces zou worden geopend.

De werkelijke dader van de in oktober 1999 gepleegde moord op Rocio Wanninkhof, in de provincie Malaga, werd vorige maand in de provincie Granada opgepakt. De voormalige vrouw van de aan de Costa del Sol wonende Brit Tony Alexander King (38) kon niet meer om haar verdenkingen tegen haar ex-man heen en gaf hem aan bij de politie als vermoedelijke dader van de moord op Wanninkhof. Hij bekende onmiddellijk, en niet alleen de moord op Wanninkhof. King voegde daaraan toe dat hij vorige maand in diezelfde streek een 17-jarig meisje had omgebracht.

Het geval-Vazquez, zoals dat in Spanje bekendstaat, heeft vooral relevantie omdat Dolores Vazquez bijna twee jaar na de moord op Rocio Wanninkhof door een volksjury schuldig werd bevonden. De hele Spaanse samenleving, opgezweept door een ware mediahetze, leek het ermee eens te zijn. Je kon het wel aan haar norse gezicht zien, schenen velen te denken. Fout dus. Was King vorige maand niet gearresteerd dan had Vazquez, achter in de veertig, op 14 oktober wéér voor de rechter moeten staan. Aanleiding dus voor velen om aan de noodrem te trekken en zich af te vragen of de invoering van de volksjury in 1996 wel een goed idee is geweest.

Justitie wil het Spaanse model, waar de door gewone burgers gevormde jury hun oordeel met een juridische grondslag moet onderbouwen, meer op het continentale model afstemmen. Hierbij beraadslagen burgers en rechters gezamenlijk, maar hebben de magistraten het laatste woord en kunnen zo juridische misstanden worden voorkomen.

In Spanje is niet alleen het geval-Vazquez voorgekomen. Ook de affaire-Otegi is berucht. Daarbij werd de vermoedelijke moordenaar van twee Baskische agenten vrijgesproken door een volksjury. Otegi verdween meteen. In Spanje zijn het dus de burgers die bij de uitspraak het laatste woord hebben, en daarbij gaat het wel eens mis. In de VS mag de jury zelfs helemaal niet haar oordeel onderbouwen. Het is slechts ”guilty” of ”not guilty”. De Spaanse wetgevers zijn volgens degenen die nu de volksjury willen hervormen te ver gegaan in hun behoefte de burger mondig te maken. De sectoren die de volksjury in haar huidige vorm in stand willen houden, vertellen dat studies uitgewezen hebben dat de volksjury’s ongeveer evenveel vrijspraken en veroordelingen beslisten als de professionele rechtbanken. Het proces rond een heel andere moordzaak dat dezer dagen voor een volksjury in Barcelona is geopend -iedereen had natuurlijk de blunders van de jury in het geval ”Vazquez” nog vers in het geheugen- startte met een toespraak waarin de voorzittende rechter de juryleden gerust proberen te stellen: „Wees niet bang en vel uw oordeel met vrijheid. Net als in de zaak-Vazquez kan uw uitspraak door het hooggerechtshof worden herzien.”