Historicus dr. Bart Wallet, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, doet onderzoek naar de geschiedenis van de Joden in Nederland in de periode 1945-2010. Centraal staat de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog en de herleving van het Jodendom na 1945. Op uitnodiging van Stichting Vrienden van Synagoge Amersfoort houdt dr. Wallet dinsdagavond in kerkgebouw De Brug een lezing over dit onderwerp.

Verafstaanden

Hoe is het de Nederlandse joden sinds 1945 vergaan? Dr. Wallet: „De voornaamste zorg van de rabbijnen en bestuurders in de jaren na de oorlog waren de zogenoemde ”verafstaanden”, Joden die zich aan de rand van de gemeenschap bevonden. Ze waren vaak geen lid van Joodse organisaties en in veel gevallen waren ze gemengd gehuwd. Sommigen van hen hadden na 1945 zelfs hun Joodse familienaam laten veranderen in namen die niet als Joods te herkennen waren. Zij zetten na de oorlog de onderduik voort, veelal uit angst voor een herhaling van de oorlog en voor antisemitisme.”

De Joodse instanties organiseerden tal van activiteiten om hen te bereiken. Zo waren er leraren die het hele land doorreisden om tot in de kleinste plaatsjes aan soms maar een enkel Joods kind les te geven. Zij brachten de kinderen wat kennis van Joodse feesten en gebruiken bij, leerden hun een beetje Hebreeuws en vertelden over de nieuwe staat Israël. „Ze kwamen veelal maar een uurtje per week, maar hun betekenis is nauwelijks te overschatten. Voor veel kinderen en hun ouders waren deze leraren het enige contact met de Joodse gemeenschap.”

Ontkerkelijking

De inspanningen om de verafstaanden aan de gemeenschap te verbinden, slaagden uiteindelijk niet. Vanaf de jaren tachtig werd het duidelijk dat juist deze groep de nieuwe meerderheid in Joods Nederland gingen vormen. Sinds de Tweede Wereldoorlog was het totaalaantal leden van de Joodse kerkgenootschappen gestaag blijven dalen door vertrek van actieve leden naar Israël en de Verenigde Staten, door overlijden, maar vooral ook doordat jongeren geen lid werden. Toen Nederland in de jaren zestig in snel tempo ontkerkelijkte, trof dat ook de Joodse kerkgenootschappen.

In de jaren tachtig was het zover dat de meeste Nederlandse Joden niet langer bij een kerkgenootschap waren aangesloten. Dat betekende echter niet dat deze ”ongebondenen” niets met hun Joodse identiteit deden. „Ze vulden die alleen op eigen wijze in. De een versterkte de band met Israël, een ander verdiepte zich in de Joodse cultuur. Het ging niet langer over hét Jodendom, zoals de rabbijnen dat eeuwenlang doorgaven, maar om míjn Jodendom, zoals men dat zelf vormgeeft.”

Teleurgesteld

De Nederlandse Joden zijn sterk verweven met de Nederlandse samenleving. En dat is opvallend, aldus dr. Wallet „Direct na de oorlog waren er heel wat Joden diep teleurgesteld in Nederland. Het land waar zij zich zo veilig waanden, waar zij zich zo diep mee verbonden voelden, had hen niet kunnen beschermen. Een deel van de bevolking had zelfs meegedaan aan hun uitsluiting en vervolging. Het is een gevoel dat sinds 1945 nooit meer helemaal is verdwenen, maar tegelijkertijd kozen de meesten er toch voor om in Nederland te blijven en daar hun leven weer op te bouwen.”