Dat was de stelling van prof. dr. Jan Rood, onderzoeker bij het Instituut Clingendael en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, vrijdag tijdens een lezing voor het Nederlands Genootschap voor Internationale Zaken (NGIZ).

In de internationale betrekkingen zijn er drie schaakborden, betoogde Rood. „Het eerste is het bord van de veiligheidskwesties, dat met militaire macht te beheersen is. Op dat punt zijn de VS machtiger dan ooit enig ander land. Dat verklaart het eigengereide optreden van de Amerikanen in de aanloop naar de Irak-oorlog. Maar er is ook een schaakbord van economische verhoudingen. Op dat punt zijn de VS gedwongen samen te werken met de Europese Unie, China en de derde wereld. Het derde schaakbord betreft de wereldwijde problemen van milieu, migratie en terrorisme. Ook die vraagstukken kun je niet met militaire middelen oplossen.”

Roods advies aan de Europese Unie was daarom om „niet de VS in militair opzicht te kopiëren.” „Beter is het zich te richten op alles wat na militair optreden komt, namelijk de wederopbouw. Op dat punt toont zich nu in Irak de Amerikaanse zwakte. Op dit vlak zijn de Amerikanen gedwongen samenwerking te zoeken. Dat is positief.”

Om als Europese Unie invloed in Washington te krijgen, moeten ze wel met één mond spreken, betoogde Rood. „En de EU moet iets kunnen bieden op militair vlak. Het liefst iets dat aanvullend is op wat de VS hebben. De uitspraken van Rumsfeld over het „oude en nieuwe Europa” geven aan dat de VS belang hebben bij een verdeeld Europa.”

Vallen de Amerikanen in de valkuil van het eenzijdig vertrouwen op militaire kracht, de Europeanen lopen het gevaar bepaalde problemen te ontkennen. „Er is soms een neiging te doen alsof we niets te maken hebben met Irak, Iran of Noord-Korea.”

Hoewel de EU dus wel kansen heeft om in Washington een voet tussen de deur te krijgen, ziet Rood de kloof tussen de atlantische bondgenoten alleen maar groeien. „Altijd was de NAVO al een Amerikaanse organisatie om Europa te beschermen. Het terrorisme leek het bondgenootschap na 11 september bij elkaar te brengen, maar blijkt uiteindelijk een nieuwe splijtzwam.”

Ook zonder het aantreden van de huidige Amerikaanse president zouden de transatlantische betrekkingen zijn verslechterd, meende Rood. „Wel heeft het domme optreden van diverse rabiaat-conservatieve lieden uit de regering-Bush de zaak verder op scherp gezet. Er zal daarom in elk geval een regeringswisseling in de VS nodig zijn om verbetering te krijgen. Maar ook onder een andere regering zal blijken dat Europa en Amerika niet meer dezelfde belangen hebben als tijdens de Koude Oorlog. Over hoofdpunten van het beleid -zoals het Internationaal Strafhof, het Kyoto-klimaatverdrag en de non-proliferatie van kernwapens- zijn de verschillen fundamenteel.”

Prof. Rood gaf toe dat ook tijdens de Koude Oorlog de verschillen soms onoverbrugbaar leken. „Denk alleen aan de Suez-crisis in 1956. En de Franse uittreding uit de militaire tak van de NAVO in 1965, toen de NAVO Parijs werd uitgeschopt. Maar zonder de gezamenlijke vijand van het communisme mist het bondgenootschap de veerkracht om dit te overleven. Daarom is de crisis nu van een heel andere aard.”