De leider van Boko Haram, ‘imam’ Abubakar Shekau, werkt vanuit de zuivere inversie van de kerstgedachte. „Ik houd ervan ieder te doden die Allah me opdraagt te doden – precies zoals ik ervan houd kippen en rammen te slachten”, blaast hij in een videoclip die de terreurgroep begin dit jaar verspreidde.

Het is geen gezwollen spierballentaal, maar bittere ernst. De onzalige resultaten van Shekaus dodelijke drift zijn de laatste jaren in het noorden van Nigeria pijnlijk zichtbaar geworden. Alleen al dit jaar eiste de terreur van Boko Haram zeker 350 levens. Vorig jaar stond de macabere teller op 450. Onder de slachtoffers zijn christenen, politieagenten, bezoekers van cafés, maar ook moslims. Veel moslims, zelfs.

Waartoe al dit geweld? De leiders van Boko Haram maken onomwonden duidelijk dat het hun om religieuze motieven te doen is „Dit is een oorlog tussen moslims en de ongelovigen”, stelt Shekau in een van zijn boodschappen. „Eenieder, waar dan ook maar, moet weten dat dit geen etnische oorlog is, geen oorlog voor geld, geen oorlog voor wat dan ook maar. Nee, het is een religieuze oorlog!”

De ongelovigen – dat zijn in de context van Nigeria in eerste instantie de christenen. Zij worden in speeches van Boko Haramleiders afgeschilderd als lieden die cartoons van de profeet Mohammed tekenen en moslims naar het leven staan. Hun godsdienst is bovendien verbonden met het gehate Amerika. „Het is de religie van Bush die ik beledig”, verduidelijkte de inmiddels gedode oud-Boko Haramleider Mohammed Yusuf eens tegenover kritische moslims. „Allah zegt: Dood hen! (de christenen, MW) Dat is wat ik begrijp en niets anders.”

Radicalisering

In toespraken van Boko Haramleiders wordt diepe woede zichtbaar over de gebeurtenissen in landen als Irak, de Palestijnse Gebieden en in de Amerikaanse gevangenis Guantanamo Bay. „Zijn jullie niet boos?” vraagt Yusuf zijn publiek in een van zijn redes. „Je zult nooit zekerheid en vrede vinden tot de dag dat je de heilige oorlog zult strijden: jihad. Allah zal je woede enkel stillen door jihad.”

De woede richt zich echter niet alleen op gebeurtenissen ver buiten Nigeria, maar ook op de situatie in het eigen land. De radicale moslims zeggen te lijden onder de corrupte en onrechtvaardige seculiere staat die Nigeria is. Het doel dat ze daartegenover stellen is die van een zuivere en rechtvaardige theocratische staat.

Elke rechtgeaarde moslim zal zich eveneens willen schikken onder de wil van Allah. Daar speelt Boko Haram dan ook op in. Maar de taal van Boko Haram is zuiver fundamentalistisch – en harder dan de meeste moslims in Nigeria in praktijk willen brengen. „De meerderheid van de moslims in het noorden van Nigeria lijdt eveneens onder het geweld van Boko Haram”, onderstreept onderzoeker dr. Yakubu Joseph van de universiteit van Tübingen in Duitsland. „Mensen durven zich echter nauwelijks openlijk uit te spreken tegen de groep. Ze weten dat dan de dood op de loer ligt. Er heerst een verstikkend klimaat van angst.”

Er ligt een kluwen aan oorzaken onder de samengebalde frustratie en religieuze waanzin die Boko Haram is, zo maakt Joseph in het gebouw van het Europees Parlement in Brussel duidelijk. De Nigeriaan sprak er onlangs op uitnodiging van CU-Europarlementariër Peter van Dalen over de situatie in Nigeria, samen met onder anderen zijn landgenoot Mark Lipdo van de christelijke stichting Stefanos. Stefanos is een organisatie die wil opkomen voor de geplaagde christenen in het noorden van Nigeria.

Joseph is de wetenschapper, hij schetst de achtergronden en achterliggende oorzaken. Lipdo is de activist, die in schrille bewoordingen het lot van de christenen tekent. Hij laat foto’s zien van slachtoffers van Boko Haram en spreekt van een „regelrechte etno-religieuze schoonmaak.” Beiden onderstrepen de complexiteit van de situatie.

Er spelen sociaaleconomische problemen, tekent Joseph aan. Er zijn etnische spanningen. Er is een strijd om de macht en om de grondstoffen. Er is in het noorden van Nigeria veel armoede. Al die factoren verklaren niet één op één de opkomst van Boko Haram, maar bieden wel het raamwerk waarbinnen de fundamentalistiche ideologie van Boko Haram kan floreren.

Verscheurd

Nigeria is een verdeelde natie waar zo’n 250 etnische groepen leven. Tijdens en na de Britse kolonisatie zijn al die volken op één hoop geveegd en is een natiestaat ontstaan die overloopt van rivaliteit en frustratie. De noordelijke staten fungeerden ooit als zelfstandige eenheden met de sharia als wet. Na de onafhankelijkheid in 1960 veranderde dat. De sharia verdween weliswaar niet geheel uit de noordelijke staten, maar fungeerde nog enkel voor het persoons- en familierecht. Het was een compromis waar veel noordelingen lange tijd goed mee konden leven.

Vanaf 1999 voerden negen staten in Noord-Nigeria echter weer het totaalpakket van de sharia in. Het is een uitvloeisel van toenemende spanningen tussen etnische en religieuze bevolkingsgroepen in het land. Wie denkt dat radicale moslims in de gebieden daarmee tevreden zijn gesteld, heeft het echter mis. De oud-leider van Boko Haram, Yusuf, beklaagde zich er meermalen over dat de hoeders van de islamitische wet niet vroom genoeg waren en dat politici de sharia enkel hadden ingevoerd om hun populariteit te vergroten. Ook onafhankelijke analisten signaleren overigens dat de politici achter de invoering van de sharia zich er zelf soms nauwelijks aan houden.

Boko Haram vecht daarentegen voor absoluut gezag voor de sharia, in heel Nigeria. Dus ook in het overwegend christelijke zuiden. Het laat zich verstaan dat dit doel nog slechts een stip aan de horizon is en het geweld daarmee nog lang niet ten einde.

Helm

Het streven naar een islamitische staat maakt dat ook vertegenwoordigers van de seculiere staat Nigeria geen goed kunnen doen in de ogen van Boko Haram. Moslim of niet, zij zijn evenals christenen doelwit van terreur. Zo zijn er regelmatig aanslagen op politiebureaus. Maar ook mensen die een potje kaart spelen, alcohol drinken of voetbal kijken moeten vrezen voor hun leven.

Joseph: „Burgerlijke ongehoorzaamheid is een belangrijk kenmerk van Boko Haram. Die uit zich bijvoorbeeld ook in het overtreden van verkeersregels en de weigering een helm te dragen op de brommer. Als de staat illegaal is, is het moeilijk om daaraan te gehoorzamen.”

Analisten wijzen er vaak op dat Boko Haram sterk geradicaliseerd is sinds de Nigeriaanse veiligheidsdiensten in 2009 bikkelhard tegen de groep optraden. Zeker 700 strijders van de terreurgroep zouden daarbij zijn gedood. Mensenrechtenorganisaties stelden dat militairen lukraak op vermeende strijders schoten.

Joseph gaat een stuk met de mensenrechtengroepen mee. „Er zijn absoluut fouten gemaakt”, zegt hij. „Het Nigeriaanse leger was niet getraind voor een missie als dit. Het is ook zeer betreurenswaardig dat er onschuldige mensen zijn gedood. Daar is een grondig onderzoek naar nodig.”

Toch vindt hij dat de situatie „niet zo simpel is als sommige mensenrechtengroepen stellen. Onder de ontsporingen ligt een corrupt rechtssysteem. Wanneer burgers en politiemensen niet vertrouwen op het recht, zijn ze geneigd het zekere voor het onzekere te nemen en maar te schieten. We willen eropkunnen vertrouwen dat misdadigers worden gestraft.”

Lipdo knikt. Een van de activiteiten van zijn organisatie is het pleiten bij de Nigeriaanse autoriteiten voor recht en gerechtigheid. „Daarnaast willen we de dialoog tussen verschillende etnische groepen coördineren en dringen we aan op een rechtssysteem dat de etnische rechten van minderheden garandeert.”

„Er is dringend actie nodig”, zegt Lipdo. „De christenen in het noorden van Nigeria krijgen het steeds zwaarder. In sommige plaatsen worden huis na huis christenen aangevallen en opgejaagd en is het onmogelijk voor hen om samen te komen. Er is sprake van een regelrechte zuivering.”

„Oorverdovende stilte in Europa”

Europarlementariër Peter van Dalen (ChristenUnie) spreekt van „een oorverdovende stilte in Europa over de ernstige situatie in Nigeria.” Het wordt volgens hem de hoogste tijd dat die doorbroken wordt. Van Dalen stelde daarom begin deze maand vragen over de situatie in Nigeria aan de EU-vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken, Catherine Ashton. „Ik heb niet de indruk dat men in de Europese Unie beseft hoe ernstig de situatie in Nigeria is vanwege de etno-religieuze zuiveringen”, aldus Van Dalen.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag sprak eind vorige maand uit dat Boko Haram zich schuldig maakt aan misdaden tegen de mensheid. De aanklager van het strafhof acht bewezen dat de groep onder anderen christenen, politieke leiders, politiemensen en hem niet gunstig gezinde moslims heeft aangevallen.

Het gerechtshof gaf daarbij aan te zullen onderzoeken in hoeverre de Nigeriaanse autoriteiten „reële vorderingen” maken tegen „degenen die de grootste verantwoordelijkheid hebben voor dergelijke misdaden.”

Het hof kan alleen optreden als de nationale autoriteiten onwillig zijn of niet in staat om de misdaden zelf aan te pakken. Het strafhof ziet vooralsnog geen reden daaraan te twijfelen.