De fiets maakt deel uit van de beleefwereld voor mensen met dementie. Samen met de Winkel van Sinkel, een bushalte, grote foto’s aan de muren en tuinbanken in de gang (zie foto’s en bijschriften op de linkerpagina). Er is ook een treincoupé. In de belevingsgerichte tuin kunnen bewoners van Stellinghaven samen met hun familie tot rust komen of de handen uit de mouwen steken in de groentetuin.

Een man en een vrouw lopen in de gang van Stellinghaven met een poppenwagen heen en weer. Een ander neemt plaats op een tuinbank. Twee bewoners zitten in rode pluchen stoelen en bekijken een oude film. Het rode gordijn dat om het scherm is gedrapeerd, moet hun de indruk geven dat ze in een bioscoop zijn.

De beleefwereld is een idee van locatiemanager Jan Dijkstra. Hij greep de verbouwing van Stellinghaven, onderdeel van Zuidoostzorg, aan om belevingsgerichte zorg vorm te geven. Tot vorig jaar woonden er 72 mensen met dementie in het verpleeghuis. Sinds mei dit jaar verblijven er 23 mensen met deze hersenziekte en 24 cliënten met somatische klachten. Elke bewoner beschikt over een eigen kamer.

De beleefwereld bevindt zich op de psychogeriatrische afdeling. „De gang moet een straatbeeld weerspiegelen, waar beweging en vertier mag zijn. Juist het aanbieden van prikkels geeft rust. Een kenmerk van dementie is loop­gedrag, onrust, het rammelen aan deuren en bonken op ramen. Dat rammelen en bonken heb ik sinds de verbouwing nog niet meegemaakt.”

Dijkstra deed de ideeën voor de nieuwe inrichting op in andere zorginstellingen en had veel aan het boek ”U woont nu hier” van verpleegkundedocent Gerke de Boer, waarin belevingsgerichte zorg centraal staat. Volgens hem is Stellinghaven de eerste instelling in het hoge noorden die voor deze aanpak kiest. Met een halfjaar ervaring achter de rug weet hij geen negatieve kanten van deze zorgvorm te noemen. Hij komt wel met wensen op de proppen. „Een bewegingstoestel in de tuin en een strandkamer. Het is toch geweldig als kinderen nog een keer met hun moeder naar het strand kunnen gaan? Als ze in zo’n kamer tot rust komen met uitzicht op een strandpanorama, met de voeten in het zand en het geluid van golven tussen de oren.”

De komst van belevingsgerichte zorg gaat samen met de intentie om bewoners zo veel mogelijk de regie over het eigen leven te laten houden, vult teamleider Gerja Zomer aan. „We leveren geen standaardzorg meer. Als iemand bijvoorbeeld slecht sliep, grepen we vroeger te snel naar slaapmedicatie. Tegenwoordig gaan we de levensgeschiedenis van mensen na. Daaruit kan blijken dat een bewoner in de horeca gewerkt heeft en gewend was pas om twee uur naar bed te gaan na het nuttigen van een borreltje. Die ruimte willen we haar ook bieden. En een keer uitslapen moet ook kunnen.”

De Winkel van Sinkel in Stellinghaven ademt de sfeer van vroeger. Bewoners van het verpleeghuis in Appelscha zijn vrij om mee te nemen wat van hun gading is. Sunlightzeep, een doosje dat ooit Ritmeestersigaren bevatte, een koffiekan, een zachtroze nachthemd of een beschuitblik van Bolletje. Ze mogen desgewenst betalen met gekopieerd geld. ’s Nacht zet het personeel van Stellinghaven de spulletjes terug in de schappen. De winkel maakt deel uit van het leven van de dementerenden. Ouderwetse bananenschuimpjes blijken bij hen in trek, want de bodem van de snoeppot komt in zicht. De Winkel van Sinkel maakt ook tongen los. „Als de deur ’s morgensvroeg nog dicht is, vragen mensen zich soms af of de eigenaar failliet is”, vertelt teamleider Gerja Zomer. „Jonge werknemers weten weinig van het assortiment. De ouderen vertellen hun er graag over.”

Bewoners wachten in verpleeghuis Stellinghaven op de bus. Op de wand links zien ze hem op een foto van Appelscha al in de verte aankomen. „Mensen met dementie worden vaak rond vier uur ’s middags onrustig en willen naar huis omdat ze voor de kinderen moeten koken”, aldus Gerja Zomer. De bewoners vragen de teamleider of ze met haar mee mogen rijden. „Ik bied hun echter aan hen naar de bushalte te brengen. Als mensen eenmaal in het bushokje zitten, komen ze tot rust.” Een andere vervoersmogelijkheid is de nagebouwde treincoupé, elders in de gang. Bewoners zitten er op treinmeubilair. Op twee computerschermen in de wand zien ze beelden van Appelscha en Oosterwolde voorbijkomen. „Mensen hebben echt het gevoel op reis te zijn. De koffie zie ze krijgen aangeboden, sluit perfect bij die beleving aan.”

In de gangen van de psychogeriatrische afdeling van Stellinghaven staan verschillende tuinbanken. „Het meubilair is er bewust neergezet”, aldus Jan Dijkstra. „Een kenmerk van dementie is onrust en loopgedrag. Door de bewoners prikkels aan te bieden, hopen we rust te brengen.” De beleefwereld doet volgens de locatiemanager ook een appel op het personeel. „Verzorgenden kunnen iets aan de onrust of de depressiviteit van een bewoner doen door met hem op een bankje te gaan zitten en een gesprek aan te knopen.”

„Het zijn voor bezoekers foto’s, maar voor de mensen die hier wonen vormen ze vensters op de wereld.” Jan Dijkstra, locatiemanager van het verpleeghuis in Appelscha, wijst op de platen met afbeeldingen van het boerenleven die her en der in de gangen hangen in een forse eiken lijst. „Mensen met dementie hebben een beperkt blikveld. Die fiets met een melkbus op de bagagedrager of de foto van de koeien in de wei weerspiegelen voor hen de realiteit. De omgekeerde melkbussen geven bewoners het gevoel dat het werk gedaan is.”