Het boek ”Wordt een heer!” overstijgt een gewone jubileumuitgave vanwege het fundamentele onderzoek dat is verricht. Het telt 500 pagina’s, inclusief een notenapparaat van 100 pagina’s. Het afscheid in 1975 van de grondlegger, Piet Kuijt, is het natuurlijke eindpunt van de studie. Daardoor zijn ruim dertig jaar van de kweekschool in beeld gebracht. Meer dan de helft van de geschiedenis van het huidige Driestar Educatief komt in dit boek niet aan de orde. Een vervolgstudie is echter aangekondigd.

Het begin van de Driestar ligt in Krabbendijke, waar Kuijt hoofd was van de lagere school van de gereformeerde gemeente. Hij breidde deze school uit met een ulo en in 1944 met een (ongesubsidieerde) onderwijzers­cursus. Op de achtergrond speelt ds. G. H. Kersten als promotor een belangrijke rol. Deze stimuleerde de oprichting van kerkelijke lagere scholen en zag het als noodzaak dat het personeel uit eigen kring kwam.

Kuijt werd de initiator die ondanks vele teleurstellingen volhield om een eigen onderwijs­zuil in het leven te roepen. En dat vooral in reactie op de leer van de veronderstelde wedergeboorte in de Gereformeerde Kerken, die ook een stempel zette op het toenmalige christelijk onderwijs. Overigens is het frappant op te merken dat ds. Kersten (en in zijn gevolg Kuijt) in veel opzichten de lijn van Kuyper volgde: emancipatie van de ”kleine luyden”, hier de bevindelijk gereformeerden.

Watersnood

Kersten en Kuijt hadden veel te stellen met een lijdelijke levensinstelling waar scholing niet van belang werd geacht. Ondanks vele tegenslagen en met een bewonderenswaardig doorzettingsvermogen wist pionier Kuijt plannen te ontwikkelen om met zijn school in beeld te komen en de achterban te motiveren. Na de watersnoodramp van 1953 verhuisde de Driestar naar Gouda. Na verschillende mislukte pogingen om overheidserkenning te krijgen, volgde in 1956 financiering door het Rijk.

De school moest een interkerkelijk karakter krijgen. Maar hoe breed? Hervormden waren niet gemakkelijk te bereiken, temeer daar er op de Veluwe ook een initiatief was om een hervormde kweekschool te stichten. Ds G. Boer, enige tijd bestuurslid van de Driestar, adviseerde bij zijn vertrek naar Lunteren: laten hervormden in het westen participeren in de Driestar, en die in het oosten in Ede.

Ook de scheuring van de Gereformeerde Gemeenten in 1953 zette spanning op het interkerkelijk opereren. Van Kuijt is bekend dat hij met het aantal SGP-stemmen als maat kon aantonen dat niet alleen een kweekschool, maar meer onderwijsinstellingen vanuit bevindelijk gereformeerde kring bij de overheid geclaimd konden worden. Dan zou die interkerkelijkheid vanzelf gestalte krijgen.

Kuijt is de initiator van de reformatorische zuil. Hij noemde de Driestar dan ook een christelijke instelling op reformatorische grondslag. Die aanduiding werd niet door iedereen erkend. Men vond dat het predicaat ”gereformeerd” te snel was ingeleverd. Maar gereformeerd riekte naar Kuyper. Een negatieve fixatie op het neocalvinisme van Kuyper was in de eerste periode kenmerkend.

Nu blijken dit allereerst discussies te zijn in besturen, op synodes en in de achterban, die Kuijt bediende met een serie brochures, getiteld ”Koop de waarheid”. De kweekschool zelf kende een ruimer toelatings­beleid van leerlingen/studenten dan de bestuurssamenstelling. Maar ook dat werd levens­beschouwelijk ingekleurd. Het ging erom onderwijzers op te leiden, allereerst voor de eigen lagere scholen, maar ook voor de kinderen van het hele volk. De theocratische visie ”heel het volk” was in de wordingsfase van de zuil nadrukkelijk aanwezig.

Het stichten en uitbouwen van eigen scholen op levens­beschouwelijke –gereformeerde cq. reformatorische– grond-
slag is de dominante factor 
bij pionier Kuijt. Bovendien brengt, met behoud van de bevindelijk gereformeerde levens­overtuiging, onderwijs een emancipatie­beweging op gang.

Ambt

Het onderwijs aan de kweekschool was allereerst Bijbels en leerstellig. Kuijt gaf jarenlang zelf het vak godsdienst om studenten toe te rusten voor hun ambt, want zo werd het beroep van onderwijzer gezien. Een eigen vorm van pedagogiek­onderwijs (theorie van de opvoeding) komt in deze jaren minder nadrukkelijk naar voren. Er was ook geen eenduidig pedagogisch concept.

Didactiekonderwijs (onderwijskunde) was in deze jaren nog veel minder leidend. Van Kuijt is bekend dat hij niet echt voorstander was van het klassikale onderwijs. Hij bepleitte differentiatie binnen klassenverband. Maar centraal in het onderwijs stond onderwijs­kunde niet. Dat zou later anders worden.

Meer leidend was het vormingsideaal voor toekomstige onderwijzers. Breed geschoolde studenten afleveren door een combinatie van kennisgerichte en persoonsgerichte elementen. De titel van de studie ”Wordt een heer!” getuigt ervan. De school moest krachtige karakters vormen, mannen die staan voor hun zaak. Breed opgeleid (halve dominees), cultuurdragers die vanuit een reformatorische levensovertuiging het volk dienen.

Velen ver vooruit

Zeer gedetailleerd beschrijft het boek de ontwikkelingsgang van Kuijt, die samen met mr. J. de Heer een zuil opbouwde. Een pionier die in zijn visie velen ver vooruit was en een stem gaf aan het verlangen naar kennis­vermeerdering. De laatste jaren floreerde hij minder door de verdergaande bureaucratisering in het onderwijs.

Dertig jaar geschiedenis zijn beschreven langs de lijnen van de ontwikkelingsgang van de oprichter. Een onderwijsinstelling is echter meer dan zijn initiator. De geschiedenis van de Driestar zou ook te beschrijven zijn vanuit het perspectief van zeer getalenteerde docenten die jarenlang onderwijs gaven en studenten hebben gevormd. Of vanuit de ontwikkelingsgang van leergierige en begaafde studenten die de Driestar maakten wat deze aanvankelijk wilde zijn: een universiteit voor de bevindelijk gereformeerden.

Boekgegegevens

”Wordt een heer!” Kweekschool De Driestar en de emancipatie van de bevindelijk gereformeerden”; dr. John Exalto; uitg. Groen, Heerenveen, 2012; ISBN 978 90 8897 049 8; 520 blz.; € 22,50.