Vooral voor de VVD was het snel uit met de pret. Karrenvrachten kritiek werden over de tot dan toe onaantastbaar geachte Rutte uitgestort. Had de ”hardwerkende Nederlander” daarom VVD gestemd? Om nu met een akkoord geconfronteerd te worden waar „links Nederland zijn vingers bij aflikt”?

Mede met behulp van De Telegraaf was het beeld snel neergezet. Samsom, díé heeft het slim gedaan. Die koos zijn dommelmomentje op Prinsjesdag, in de Ridderzaal.

Rutte daarentegen zat te slapen tijdens het bloedserieuze kwartetspel van de formatieonderhandelingen.

Of het zo gegaan is, valt zeer te betwijfelen. Twee dingen verklaren waarom Rutte en zijn kompanen handelden zoals ze handelden. In de eerste plaats Ruttes souplesse in de omgang met medemensen. Net als zijn verre voorganger Wiegel is hij een man van leven en laten leven, van nemen maar ook geven. Gun de ander ook iets, dan kom je in de politiek het verst, luidt zijn motto.

In de tweede plaats is de liberale voorman zich er voortdurend van bewust geweest dat zijn tegenspeler Samsom gemakkelijker een alternatieve coalitie in elkaar zou kunnen knutselen dan hij. Immers, als de nood aan de man zou zijn gekomen, hád de PvdA altijd nog kunnen proberen een kabinet te smeden met SP, CDA en D66 (samen 78 zetels); een kabinet waarvan Samsom premier had kunnen worden.

Een dergelijk alternatief had de VVD niet. Dat gaf Samsom in de achterliggende formatie een ijzersterke positie.

Wat Rutte in elk geval verweten kan worden, is dat hij zich verkeken heeft op de te verwachten reactie van zijn eigen partij en van rechts Nederland. Hier toont zich het nadeel van zijn keuze om het formatieproces dit keer zeer besloten te houden; géén wisselende secondanten, géén groepjes van fractiespecialisten die bepaalde thema’s met hun PvdA-collega’s moesten voorkoken. VVD-Kamerleden wisten de achterliggende maanden hoegenaamd niets over wat in de Stadhouderszaal besproken werd.

Het grote voordeel van beslotenheid is het tempo dat hierdoor gemaakt kan worden; het grote nadeel dat fractie en partijgenoten maandag compleet verrast werden door het eindresultaat, en dat een deel van hen nu klaagt dat zij het in veel te korte tijd moesten bestuderen en beoordelen. Juist door het in extreme mate in acht nemen van een radiostilte heeft Rutte zijn eigen achterban niet kunnen meenemen in zijn denkproces; een verzuim dat hem nu zwaar opbreekt.

Een goed begin is het halve werk, ook voor kabinetten. Maar betekent een slecht begin dat het nooit meer goed komt? Dat is te sterk uitgedrukt. Deze coalitie ligt niet zomaar voor pampus en de VVD kan nog best weer opkrabbelen.

Het lijkt in elk geval verstandig van de VVD-top vooralsnog (!) vast te houden aan de afspraken in het regeerakkoord. Hiermee investeert de partij in het onderlinge vertrouwen met de PvdA. „Met een liberaal kun je afspraken maken”, móét momenteel wel het gevoelen van sociaaldemocraten zijn. Dat legt een basis voor samenwerking in de komende jaren.

De VVD kan dit des te gemakkelijker doen omdat zij beseft dat de gewraakte afspraken over de inkomensafhankelijke zorgpremie toch wel aangepast gaan worden. In de huidige vorm bestaat er immers geen draagvlak voor in de Senaat? Dit balletje komt dus straks automatisch in de richting van de liberalen gerold.

Er is nog een punt dat voor de toekomst van deze coalitie van belang is. Nú krijgt Rútte met de mattenklopper, maar straks gaat ook Samsom bij zijn eigen achterban over de knie.

Want als over enige tijd de effecten van de ingrepen in de WW zich laten voelen en Nederland ontdekt dat de verschillen tussen werkenden en niet-werkenden door dit regeerakkoord flink zijn vergroot, kan het niet missen of er ontstaat een sociaaldemocratische revolte.

Zeker, zo’n PvdA-opstandje kán de coalitie opnieuw onder spanning zetten. Maar het kan de partijen ook hernieuwd samenbinden, omdat dan het pijn lijden tenminste weer eerlijk over beide kampen verdeeld is.