Het was een grappig moment bij de presentatie, maandagmiddag, van het regeerakkoord. Door een journalist ernaar gevraagd, vond PvdA-leider Samsom het lastig het motto van dit akkoord, ”Bruggen slaan”, te vergelijken met het motto van het vorige regeerakkoord. „Dat ken ik eerlijk gezegd niet uit m’n hoofd.” Rutte hielp hem meteen: „Vrijheid en verantwoordelijkheid.” Om daar met een grijns aan toe te voegen: „Ik zou er zó weer voor tekenen!”

Dat de VVD-leider in de beeldvorming de verschillen tussen zijn vorige kabinet en het komende liefst zo klein mogelijk houdt, valt goed te begrijpen. Maar alle kwinkslagen van de wereld poetsen niet weg dat de kloof tussen beide wel degelijk diep is. Wordt PVV-leider Wilders, de gedoger en sfeerbepaler van de vorige coalitie, niet traditioneel verweten dat hij in samenleving en politiek splitsend en ophitsend werkt? En proef dán het nieuwe motto: Bruggen slaan.

Het moet PvdA-leider Samsom bijzonder veel deugd hebben gedaan dat hij maandagmiddag, bij de presentatie van het akkoord, de volgende zinnen kon uitspreken: „Wij hebben dát gedaan waar Nederland verder mee komt: elkaar de hand geven, samenwerken, bruggen slaan. (…) Tussen arm en rijk, jong en oud. Tussen hoog- en laagopgeleiden. Tussen hier geboren of van ver gekomen.” In de eerste plaats omdat de PvdA-voorman innerlijk voor honderd procent achter deze boodschap staat. 
In de tweede plaats omdat hij met elke zin Wilders een klinkende draai om zijn oren gaf.

Het contrast tussen toen en nu was al duidelijk tijdens het formatieproces. Golfde de vorige formatie heen en weer van rechts aftasten, paars aftasten, rechts proberen en paars proberen naar weer rechts proberen, en stond zij bol van de incidenten (rond Klink, rond Tjeenk Willink, rond de koningin); deze formatie verliep in diepe stilte en ging vanaf het prille begin recht op haar doel af.

Dit keer geen dreigementen, slaan met deuren of quasi­verongelijkt weglopen en quasi­grootmoedig terugkeren. „Wij zijn niet in de politiek gegaan met als enige doel zetels te winnen”, verklaarde Rutte maandag het succes van het recente formatieproces. Met in die uitleg een stille verwijzing naar de partner(s) met wie hij twee jaar geleden te maken had. Mede door het ”lage Maximegehalte”, zoals een ingewijde het onlangs uitdrukte, kende de huidige formatie een ongekend tempo.

Even verschillend als de onderhandelingen waren, zijn de twee regeerakkoorden. Zeker, veiligheid speelde toen en nu een grote rol. Maar wie goed luisterde naar de uitleg van de onderhandelaars, hoorde maandag toch een zachtere en meer evenwichtige toon.

Een van de belangrijkste verschillen tussen beide akkoorden is dat Rutte en Samsom werkelijk gaan hervormen waar Rutte en Verhagen, destijds in de tang gehouden door Wilders, het erbij lieten zitten. De woningmarkt, het ontslagrecht, de almaar groeiende zorgkosten? Daartegen werkelijk iets ondernemen, deed de vorige coalitie niet.

Toegegeven, ook Rutte en Samsom laten enkele moeilijke kwesties onaangeroerd liggen. Aan de kilometerheffing, die toch al een jaar of twintig op de Haagse agenda staat, branden ze hun vingers niet. Niet nodig, redeneren ze met verwijzing naar ontwikkelingen op de korte termijn.

Maar op andere terreinen vatten ze de koe wel degelijk bij de hoorns en is hun daadkracht minder cosmetisch dan die van de vorige ministersploeg. Ze dóén iets aan de huizenmarkt, en kijken daarbij verder vooruit dan slechts tot de volgende verkiezingen. Ze dóén iets aan de almaar oplopende kosten in de gezondheidszorg. Ze dúrven het aan om fiks te snijden in de sociale zekerheid. En meer in het algemeen gesproken: de 16 miljard aan bezuinigingen die zij voor de komende jaren inboeken, maken een concrete en realistische indruk, terwijl de bezuinigingen van de vorige coalitie op sommige punten de indruk gaven niet verder te komen dan het meest voor de hand liggende hak- en snijwerk.

Dát Rutte en Samsom een tamelijk daadkrachtig regeerakkoord konden maken, komt voor een belangrijk deel door de gekozen systematiek. Het was een formatie met een hoge gunfactor. „Jij mag dit punt uit je verkiezingsprogramma verwezenlijken, als ik dat punt mag verwerkelijken.” Dit zogeheten uitruilen van thema’s bracht niet alleen vaart in het formatieproces, maar leidde ook tot een veel krachtiger programma en voorkwam waterige compromissen.

Zeker, door dit systeem lijden beide partijen pijn. Zo noemde Rutte maandag als zijn twee grootste verliezen de aantasting van de hypotheekrenteaftrek en het gekozen nivellerende beleid. Samsom riep au bij de verkorting van de werkloosheidsuitkeringen en de forse bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking. Maar tegelijkertijd hebben beide partijen bij deze systematiek óók iets om in hun etalage te zetten. De VVD haar 16 miljard aan bezuinigingen en haar ingrepen in zorg en sociale zekerheid. De PvdA bijvoorbeeld de investeringen in het onderwijs en het kinderpardon.

Of deze coalitie Nederland werkelijk een stabiel bestuur gaat bezorgen? Dat is in elk geval wel haar serieuze intentie. Daarom zochten VVD en PvdA in de formatie meer naar overeenkomsten dan naar verschillen. „Wij volkspartijen”, schrijven ze op zeker moment –op bijna aandoenlijke wijze toenadering zoekend– in hun regeerakkoord.

Dat beiden ideologische tegenpolen zijn en blijven, hóéft geen probleem te zijn. „Ieder mens is zelf verantwoordelijk voor succes in zijn leven”, zegt het regeerakkoord op zijn VVD’s. Om daarna meteen wat PvdA-saus over te gieten: „Maar nooit zullen wij de ogen sluiten voor mensen die het zonder extra zetje in de rug niet redden.”

Toch heeft ook oud-minister Jorritsma gelijk toen ze maandag opmerkte dat het regeerakkoord weliswaar mooi oogt, maar dat zij toch de indruk heeft dat de verschillen tussen VVD en PvdA tijdens paars I en II kleiner waren dan nu. Dat houdt de Haagse politiek de komende maanden ongetwijfeld tóch spannend.