De kerk op Twitter en Facebook
Ongekend is de opmars van sociale media in de kerken van langzamerhand ook de gereformeerde gezindte. Kerken hebben een functie in het dorp of de wijk waar de gemeente samenkomt. Sommige kerken spreken met sociale media ook de internettende gemeenschap aan. Wat gebeurt daar zoal?
Facebook, Twitter, Skype, Google+, YouTube, LinkedIn, Hyves, weblogs via Wordpress. Met de mobiele telefoon, de tablet, notebook, laptop of computer is het in een handomdraai mogelijk om gedachten en belevenissen in foto’s, filmpjes en andere bestanden te delen.
In kerkgebouwen is er nog weinig te merken van een digitale revolutie. De zon kleurt nog elke zondag hetzelfde door de ramen, de bakstenen muren hebben nog steeds dezelfde kleur. Hier en daar is een psalmbord vervangen door een beamer, maar de collectezak heeft nog geen plaats gemaakt voor een elektronisch betaalsysteem. Er wordt nog vaak gelezen en gezongen uit papieren Bijbels en psalmboeken. Alleen de telefoonaansluiting in de kerk is vaak uitgebreid met een internetmodem.
Toch is dat een façade. Dat bewijst een al weken geleden volgeboekt congres op 3 november in Utrecht. Daar staat de relatie tussen kerk en sociale media centraal. In dit overzicht en in enkele vervolgartikelen licht deze krant een tip van de sluier op over wat er besproken gaat worden.
Twitterkerkdienst
Een kleine groep mensen maakt intensief gebruik van sociale media in het kerkelijk leven. De preek hoeft niet meer geïllustreerd te worden met woorden. De predikant kan zijn preek ook beginnen met een fragment van de videowebsite YouTube. Gebruikers van Twitter, een onlinecommunicatiekanaal van korte berichten, kunnen een trefwoord aan hun bericht meegeven. Zo kan informatie worden gebundeld en op een scherm in de kerk worden geprojecteerd. Het veronderstelde eenrichtingsverkeer van predikant naar gemeente krijgt dan het karakter van een dialoog. Een organisatie die hierin voorop loopt, is Social Sunday. Die wil spiritualiteit in de breedste zin van het woord koppelen aan sociale media en organiseerde meer dan eens Twitterkerkdiensten.
De lijst met mogelijkheden voor kerk en sociale media is eindeloos. Begin dit jaar werd in de Bethelgemeente in Drachten een gezin van een zendingsechtpaar in Ierland aan de gemeente voorgesteld via Skype, een soort digitale telefoon met beeldverbinding. Daarna werd er voor hen gebeden. Een aantal jonge predikanten gaf recent zijn visie op de kerk niet meer op papier uit. Zodra ze hun manifest ”Dominee 2.0” online hadden gezet, ontbrandde er op diverse digitale kanalen een flinke discussie.
Theater
Reformatorische protestanten stond in het verleden vaak huiverig tegenover nieuwe mediaontwikkelingen en volgden pas later of kozen een andere weg. De telefoon werd gemeengoed in de jaren 60 van de vorige eeuw, maar pastoraal contact kon toch beter in de woonkamer plaatsvinden. In die tijd werden de eerste radio- en televisieopnamen van kerkdiensten uitgezonden, maar men vond het theater, het concureerde met normale diensten en bovendien was er geen herkenning in de boodschap die via het medium werd verspreid. De mobiele telefoon en het e-mailverkeer op de computer volgden eind jaren 90. Ruim tien jaar later is de betekenis van informatieoverdracht verruimd. In plaats van één zender en één ontvanger kunnen veel meer mensen meedoen met een onlinegesprek. Tekst en beeld, video en audio lopen door elkaar heen. De reflectie erop pendelt heen en weer tussen reguleren, beperken en verbieden.
Vandaag de dag is in reformatorische kring sociale media binnengehaald. Het instituut kerkdienst is vrijwel onaangetast gebleven. Maar het gehele kerkelijke leven eromheen is sterk geraakt door Twitter, Facebook en andere kanalen.
Een redelijk aantal kerken heeft een eigen Facebookaccount, soms in combinatie met een Twitteraccount. Een klein aantal predikanten heeft een eigen blog. Enkelen van hen zijn ds. Huijgen, ds. T. T. J. Pleizier, ds. M. J. Schuurman en ds. A. Th. van Olst. De publicatieregelmaat verschilt nogal. Ds. J. Holtslag van de hervormde gemeente Giessen-Nieuwkerk gebruikt niet alleen sociale media maar reflecteert er ook op in publicaties over het onderwerp.
Diverse kerken hebben beleid opgesteld voor sociale media. Ds. L. M. Aangeenbrug van de hervormde gemeente Well-Ammerzoden stuurde begin dit jaar de synode van de Protestantse Kerk in Nederland een handreiking over omgaan met sociale media. Een van de richtlijnen gaat over het onderscheid tussen openbare en privé-informatie.
Via Twitter spreken predikanten elkaar of sturen bemoedigende teksten. Eerder dit jaar liet de christelijke gereformeerde predikant ds. A. Huijgen te Genemuiden zich op Twitter ontvallen dat hij nog een preekbeurt over had. „Hoor net dat door een dubbele boeking ik komende zondag niet hoef te preken. Dus, twitterende preekvoorzieners, dat klinkt als een kans…” Niet veel later twitterde hij de dienst vergeven te hebben. Dezelfde predikant print zijn preek niet altijd meer uit, maar gebruikt de iPad, een tablet-pc, op de kansel.
Kerkelijke jeugdorganisaties gebruiken sociale media om jongeren te bereiken. Digitale ontmoetingsplekken als Refoweb of Refoforum zijn bijna niet meer weg te denken. Zendingsorganisaties als de Gereformeerde Zendingsbond laten betrokkenen niet meer wachten op papieren nieuwsbrieven. Via blogs op de website kunnen zendingswerkers hun wel en wee delen met hun achterban.
De catechisatie verloopt tegenwoordig ook voor een deel via sociale media. Via Twitter berichtte Bas Keijzer, ouderling van de gereformeerde gemeente te Zwijndrecht, dat zijn catechisanten een keer vrij hadden. Blijkbaar is zo’n boodschap op Twitter, eventueel in combinatie met andere kanalen, afdoende. En Keijzer is zeker niet de enige catecheet die deze kanalen gebruikt. Wie op Facebook ”catechisatie” intikt, ziet zo een aantal catechisatiegroepen op het scherm verschijnen. Catechisanten kunnen zo contact met elkaar houden. Op Facebook zijn er meer christelijke gespreks- of gebedsgroepen. Op zondag en maandag schrijven honderden Facebookgebruikers uit de reformatorische gezindte op hun pagina wat ze van de diensten vonden. Jongeren van hervormd Barneveld zetten er zelfs een speciale website voor op, preek.nu. Daar praten ze na over de preek of discussiëren over belangrijke onderwerpen als doop, Gods leiding in het leven, seksualiteit en tijdsbesteding.
Missionaire kansen
De discussie over de wenselijkheid van de combinatie van kerk en sociale media is nog niet beëindigd. Een van de conclusies is dat kerkmuren vervagen door gebruik van sociale media. Afwerende reacties op dat verschijnsel zijn er weinig. Verder zijn veel gebruikers en niet-gebruikers van deze media het erover eens dat niet elke predikant een Twitteraccount hoeft aan te maken. Predikanten horen er niet pas bij als ze op alle podia van sociale media aanwezig zijn.
Vaak wordt gezegd dat sociale media de aanwezigheid van de kerk in de samenleving vergroot. Dat zou missionaire kansen bieden. Grote kerken in Amerika hanteren over het algemeen de visie dat elke technologische ontwikkeling geoorloofd is om het Evangelie te verspreiden. Voorgangers en hun teams richten zich op Twitter vaak op de boodschap en houden de persoon op de achtergrond.
Predikanten in Nederland binnen de gereformeerde gezindte vinden vaak dat de koppeling tussen Evangelieverspreiding en sociale media de laatste te veel eer geeft. Predikanten die actief zijn met sociale media zien in internetevangelisatie voor zichzelf vaak geen directe taak weggelegd. Sommige predikanten twitteren elke dag bemoedigende teksten, maar de meesten berichten over het dagelijkse predikantenleven.
Sommige kerken verbreken de band tussen echte en digitale werkelijkheid. De internetkerk, een kerk die louter op het web bestaat, is in de Verenigde Staten wel bekend, maar niet onomstreden. In Nederland maakte de Protestantse Kerk in Nederland onlangs bekend zo’n kerk te willen stichten. Aan de andere kant zijn er kerken die zeer terughoudend of afwijzend staan tegenover internet en sociale media. Denk aan de Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland en de Oud Gereformeerde Gemeenten. Ze waarschuwen voor de kwalijke kanten van open internet. Een tussenpositie kiest dr. ir. Jan van der Stoep, lector religie in media en publieke ruimte aan de Christelijke Hogeschool Ede. Hij zei vorig jaar in De Waarheidsvriend, weekblad van de Gereformeerde Bond, dat sociale media een aanvullend karakter hebben ten opzichte van het gewone kerkelijke leven. Want „sociale media kunnen pastorale gesprekken in het echte leven niet vervangen. Sowieso schieten deze media tekort bij grote levensmomenten, als geboorte, lijden of dood.”
Dit is het eerste artikel in een serie over kerk en sociale media in de aanloop naar een congres over dit onderwerp op 3 november in Utrecht.
Websites over kerk en internet
Een aantal websites brengt de lezer snel op de hoogte van de laatste ontwikkelingen van sociale media in de kerk.
Sola Media en Social Missie – De Scooppagina van Solamedia.nl bundelt het nieuws op het raakvlak van kerk en sociale media. Een inmiddels niet meer frequent geüpdate vergelijkbare website beheert Social Missie.
scoop.it/t/kerk-religie-nieuwe-media?page=1
Creatov – Baptistenvoorganger Wouter van der Toorn legt op zijn website uit hoe kerk en nieuwe media met elkaar verbonden kunnen worden.
Handboeken – Zijn rooms-katholieke collega evenknie is Eric van den Berg, schrijver van het ”Handboek kerk en internet” uit 2011. In november komt het boek ”Handboek kerk en social media” uit. Hij heeft dat samen met theoloog Frank Bosman geschreven. Een Engelstalig handboek over kerk en sociale media is gratis te downloaden. Matt McKee schreef in 2011 ”Be social. The social media handbook for churches” en publiceerde daarvan in september een update.
Twitterende dominees – Mirte Martinus publiceerde in 2011 haar afstudeerscriptie over twitterende predikanten op internet. Predikanten gebruiken het netwerk vooral om elkaar te ontmoeten, betoogde ze.
Ethiek en sociale media – Ds. L. M. Aangeenbrug publiceerde begin dit jaar een aanvulling op de beroepscode voor predikanten, die de synode van de Protestantse Kerk in Nederland in 2011 besprak. De handreiking helpt predikanten en kerkelijke werkers om te gaan met sociale media.
Kerkredactie RD – De kerkredactie van het Reformatorisch Dagblad heeft een eigen Twitteraccount, @refdagkerk. Via lijsten bundelt de redactie nieuws van kerken, predikanten en organisaties.
