„Ongelooflijk dat dit gebeurt”, verwoordde een WTO-functionaris het onbegrip na het gestrande overleg. De algemene mening is dat de mislukking negatieve effecten zal hebben op de internationale economie en de mondiale politieke verhoudingen.

In de ogen van minister Brinkhorst (Economische Zaken) is de vijfdaagse top stukgelopen op pure machtspolitiek. Brazilië, India en China eisten voor het eerst een voorname plek op in het internationale handelsbeleid. De eerste twee wierpen zich bovendien op als aanvoerders van het gesloten front van ontwikkelingslanden. Het resultaat was fel verzet tegen de voorstellen van de Verenigde Staten en de Europese Unie voor verdere liberalisering van de wereldhandel.

Het nieuw ontstane machtsblok stelde dat de Amerikaanse en Europese voorstellen hun te weinig perspectief boden op openstelling van de westerse landbouwmarkten. Ook vonden ze de Europese eis om met onderhandelingen te beginnen over internationale regels voor douaneprocedures, overheidsaanbestedingen, investeringen en mededinging te ver gaan.

Brinkhorst ging er, ten onrechte, van uit dat de alliantie uit elkaar zou vallen. Hij schatte dat het verschil in onderlinge handelsbelangen het nieuwe verbond zou opbreken. „Het is dramatisch dat er niet onderhandeld is. Ik vrees dat de armste landen hier de dupe van zullen zijn. Degenen die nu juichen, zullen straks huilen.”

Terwijl de Amerikanen zondagmiddag (plaatselijke tijd) op een persconferentie aangaven nog te hopen op een succesvolle afsluiting van de WTO-top, liepen Afrikaanse delegatieleden boos uit het overleg weg. „De besprekingen waren bedoeld voor de ontwikkelingslanden, maar daar hebben we weinig van teruggezien”, aldus een regeringsfunctionaris uit Uganda.

De WTO-top verviel in Cancun in oude retoriek, zonder echte onderhandelingen. Brinkhorst sprak van „maximalistische eisen.” EU-commissaris Lamy (Handel) en de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger Zoellick hadden het gevoel dat ze tegen een muur opboksten.

De kans dat de WTO, zoals oorspronkelijk gepland, voor 2005 een nieuw handelsakkoord kan presenteren, lijkt gering. „We hadden op de helft moet zijn, maar het is nu 30 procent. Trek dus uw conclusies”, aldus Lamy.

Minister Brinkhorst voorziet een vertraging van twee jaar. De handelsorganisatie wil voor 15 december hoog overleg om de ontstane impasse te doorbreken.

EU-commissaris Lamy uitte na afloop zijn frustraties door de WTO „een middeleeuwse organisatie” te noemen. Volgens hem kan een multilaterale instelling niet goed functioneren als eensgezindheid is vereist.

Actiegroepen reageerden verheugd over de standvastigheid van de ontwikkelingslanden. „Beter geen akkoord dan een slecht akkoord”, aldus S. Verwer van ontwikkelingsorganisatie Both Ends. In het conferentiecentrum in Cancun zongen actievoerders ”We’ve got the whole world in our hands”.

Volgens hulporganisatie Oxfam hebben de VS en de EU hun hand overspeeld. „Wij juichen niet. Dit is een gemiste kans om iets te bereiken op het gebied van eerlijke handel.”