Hoe de formatie moet verlopen, daarover is niets in de wet geregeld. Het gewoonterecht speelde altijd een belangrijke rol. De regel was dat de fractievoorzitters daags na de verkiezingen eerst langsgingen bij de voorzitter van de Tweede Kamer.

Daarna kwam de koningin in beeld. Zij vroeg dan altijd adviezen aan haar vaste adviseurs, de voorzitter van de Raad van State en de voorzitters van de Tweede en de Eerste Kamer.

Vervolgens gingen de fractievoorzitters in volgorde van grootte bij Hare Majesteit langs. Daarna gingen meestal de vaste adviseurs nog een keer naar het paleis en daarna benoemde de koningin een informateur, die de opdracht kreeg om een bepaalde coalitie te onderzoeken die voldoende steun heeft in de Tweede Kamer. Als die poging was gelukt en er een regeerakkoord gereed was, benoemde de koningin de lijsttrekker van de grootste partij tot formateur. Deze was dan de beoogd premier en hij zocht ministers en staatssecretarissen aan.

Hoewel er in de samenleving grote waardering bestond voor de manier waarop koningin Beatrix deze rol vervulde, besloot de Kamer dit voorjaar toch de procedure te wijzigen en de vorstin niet langer het initiatief bij de formatie te geven.

Kamervoorzitter Verbeet zal donderdagmiddag de fractievoorzitters uitnodigen voor een ontmoeting. Daarin verandert dus niets, qua procedure, maar qua inhoud wel. Tijdens het overleg met de Kamervoorzitter zal bepaald moeten worden wie het initiatief gaat nemen om te bezien wie als informateur aan de slag moet. ChristenUniefractievoorzitter Slob heeft zich al aangeboden als verkenner, maar het ligt meer voor de hand dat de leider van de grootste partij, in dit geval VVD-voorman Rutte deze taak krijgt toebedeeld. Hij gaat dan bellen met de andere fractievoorzitters en die moeten aan hem aangeven welke coalitie zij het liefst onderzocht willen zien en welke informateur daarvoor geschikt zou zijn.

In ieder geval zal deze procedure tot minder duidelijkheid leiden. Tot nu toe maakten de fractievoorzitter hun adviezen na afloop van hun ontmoeting met de koningin openbaar. Of dat nu zal gebeuren, moet maar worden afgewacht.

Het eerste openbare moment is pas volgende week donderdag, als de nieuwe Kamer is geïnstalleerd. Eerder kan niet, want de Kiesraad maakt pas volgende week maandag de officiële uitslag bekend. Daarna moet de oude Kamer nog afscheid nemen en dan kan de nieuwe Kamer debatteren over de formatie­opdracht aan de informateur. Maar echt spannend zal dat niet worden. Alles is achter de schermen voorgekookt. Veel meer transparantie zal het dus niet opleveren. Wel tijdverlies, want de vorstin kwam binnen enkele dagen al met een informateur.