PvdA zuigt opnieuw linkerflank leeg

Soms staat de wetenschap machteloos, zelfs de politieke. Stelde ik afgelopen week nog dat de PvdA de campagne te laat gestart was om nog echt te kunnen meedingen naar de prijzen, de peilingen van de laatste dagen laten een geheel ander beeld zien. Samsom is Roemer genaderd, en in sommige voorspellingen zelfs al gepasseerd. De tweestrijd om het premierschap is daarmee een driestrijd geworden – als Roemer al niet is afgevallen.

In een zo op personen gerichte campagne kan de electorale voorkeur blijkbaar zomaar omslaan op het moment dat een lijsttrekker boven de concurrentie uit rijst. Want het is niet de boodschap van de PvdA die zich op een grotere kiezersgunst mag verheugen, of het programma van de SP dat plotseling minder populair is. De valse voorstelling van zaken dat er op 12 september een premier gekozen wordt, levert de enorme dynamiek in de eindstrijd op.

Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw hebben we gezien dat dan de PvdA in hoge mate de concurrentie op links leegzuigt. Dat dit ook bij deze verkiezingen lijkt te gaan gebeuren, is min of meer verrassend. Na de lange periode waarin de SP in de peilingen veel groter was dan de PvdA, leek de SP deze rol juist te hebben overgenomen. Maar in het zicht van de verkiezingsdag ziet het ernaar uit dat het traditionele patroon zich toch gaat herhalen: de PvdA stijgt, ten koste van de SP en GroenLinks. Alleen D66 –dat allang geen linkse partij meer is, voor zover het dat ooit geweest is– houdt zich redelijk staande.

De PvdA heeft de winst van Samsom in de debatten goed kunnen uitbuiten – voor zover die partij die winst via de sociale media zelfs niet heeft gemanipuleerd. De SP is niet in staat gebleken de kiezersgunst vast te houden, daarvoor was Roemer te zwak in de debatten. En GroenLinks? Die arme Sap speelt eigenlijk geen rol van betekenis meer, niet bij de verkiezingen, en straks ook niet bij de formatie. Het is 1977 ”all over again” voor klein links, toen dit ook werden gemarginaliseerd, namelijk door PvdA-lijsttrekker (”Kies de minister-president”) Den Uyl.

Maar wat levert het allemaal op termijn op? De verdeeldheid op links, de strijd tussen SP en PvdA, zal er naar alle waarschijnlijkheid voor zorgen dat de VVD de grootste partij blijft. Maar al te veel maakt dat niet uit. Of Rutte nu premier wordt van een breed middenkabinet of Samsom, dát is pas lood om oud ijzer.

Dr. Peter van der Heiden, verbonden aan Radboud Universiteit Nijmegen

VVD gaf CDA mooie kans voor aanval

De uitspraak van VVD-lijsttrekker Rutte dat Griekenland geen extra geld krijgt is slecht gevallen bij de lijsttrekker van het CDA, Buma, bij de vicepremier en minister van Economische Zaken Verhagen (CDA), en bij oud-premier Lubbers. De kritiek van het CDA op de VVD is dat Rutte een verkeerd signaal geeft en dat daarmee het vertrouwen in de munt en de eurozone verder wordt aangetast. Ernstige kritiek, die normaal gesproken de PVV en de SP ten deel valt. De uitspraak van Rutte is volgens Buma schadelijk voor Nederland; lijsttrekker Rutte zou premier Rutte in een moeilijke positie brengen in het EU-overleg.

Rutte is van mening dat hij niets nieuws heeft gezegd over de noodsteun aan Griekenland. Hij deed de uitspraak, volgens eigen zeggen, als premier en als VVD-lijsttrekker. Met deze uitspraak heeft Rutte de zaak verschoven van een opvatting uitgesproken tijdens het lijsttrekkersdebat naar het officiële standpunt van het kabinet. Een frontale aanvaring tussen premier Rutte en vicepremier Verhagen is onvermijdelijk en dat is schadelijk voor het beeld van zijn leiderschap. Bovendien bevestigt dit het beeld van onbetrouwbaarheid dat aan Rutte door Wilders wordt toegeschreven. Onbetrouwbaar in de zin van sterk eurosceptisch als lijsttrekker in „ons” Nederland, maar volgzaam in „hun” Brussel.

Tot nu toe heeft de De VVD zich vooral kritisch uitgelaten over ”de socialisten” en er leek geen strijd geleverd te worden met het CDA. Echter, in deze laatste week zal het CDA er alles aan doen om een nog enigszins acceptabele verkiezingsuitslag te behalen. En de winst zal van de VVD moeten komen. Mijn verwachting is dat Verhagen in de laatste week helemaal los zal gaan. Wilders was al los, maar niemand is meer bang voor zijn fratsen, hoewel je weet nooit tot hoever hij wil gaan. Wellicht komen de verwijten over en weer over de hypotheekafspraak weer terug in het nieuws. Het wordt interessant om te zien in hoeverre men in staat zal zijn om Rutte uit zijn evenwicht te brengen. De PVV heeft er belang bij en het CDA heeft er een nog groter belang bij dat de teflonvrolijkheid van de VVD-lijsttrekker omslaat in chagrijn.

Recent onderzoek van Annemarie Walter heeft aangetoond dat negatieve verkiezingscampagnes van politieke partijen weinig voorkomen in Nederland. Het is zeer waarschijnlijk dat hier in deze laatste week van de campagne van 2012 verandering in zal komen. De belangen zijn groot en Rutte heeft een vergissing gemaakt door het CDA een mogelijkheid te geven om er met gestrekt been in te komen.

Dr. Huib Pellikaan, verbonden aan Rijksuniversiteit Leiden

Buma legde zich te snel neer bij verlies

Partijen willen aandacht om kiezers te werven. Ook kleinere partijen als ChristenUnie en SGP krijgen meer media-aandacht sinds ze daadwerkelijk relevant bleken voor het lot van kabinetten. De Christen­Unie wist bijvoorbeeld al met een voorlopige interpretatie van een niet afgerond onderzoek naar de euro twee pagina’s in Trouw binnen te slepen. Of de aandacht positief uitpakt, hangt deels af van de draai die media aan nieuws geven. Opmerkingen over abortus en verkrachting van SGP-voorman Van der Staaij kregen scherpe kritiek, ook in het NOS Journaal. En tv is nog altijd het belangrijkste communicatiekanaal voor kiezers. Het Reformatorisch Dagblad schoot in de verdediging door de kritiek als de zoveelste aanval op christelijk Nederland te ”framen”. Daardoor pakt het incident alleen buiten de SGP-achterban slecht uit. Daarbinnen ziet én gelooft de kiezer misschien eerder het RD dan de tv.

Het grotere, maar krimpende CDA heeft juist moeite om aandacht te krijgen. Het mocht niet meedoen met het premiersdebat op RTL4. Concurrent VVD kon zich zo gemakkelijker positioneren als de partij die een linksige regering kan voorkomen. CDA-leider Buma kwam nog in het nieuws door zich in NRC Handelsblad alvast neer te leggen bij zetelverlies. Het idee dat het CDA het rechtse blok kan versterken was daarmee wel verdwenen bij strategische kiezers. Het CDA probeert zich nog van de VVD te onderscheiden op het vlak van moraal en Europa. Zou dat echter uitmaken voor rechtse kiezers die een linkse regering willen voorkomen? En verkoopt moraal wel nadat de CDA-partijtop in de discussie over samenwerking met de PVV in 2010 nogal flexibel omging met waarden en normen?

Individuele aandacht krijgen ván christelijke partijen blijkt overigens lastig. Een e-mail met de vraag waarom een kiezer ChristenUnie en geen SGP of CDA moest stemmen had na zes weken nog geen reactie van de ChristenUnie. De SGP antwoordde in tien dagen wel helder: zij stemt niet met linkse partijen mee en is expliciet christelijk. Het CDA gaf als reactie dat het met de kiezer in kwestie wilde bellen. Overigens organiseerde die partij allerlei activiteiten met CDA-politici in en dicht bij mijn woonplaats Leiden. Bij de ChristenUnie moest ik daarvoor afreizen naar Den Haag of Teylingen, terwijl de SGP alleen een avond in Katwijk aanbood, niet over Nederland, maar over Israël. Als een kiezer al geïnteresseerd zou zijn in buitenlandse politiek, zou dan aandacht voor de toekomst van de euro of de Syrische burgeroorlog niet logischer zijn geweest?

Dr. Hans Vollaard, verbonden aan Rijksuniversiteit Leiden