Johannes Rau behoort tot de weinige mensen in Duitsland die zonder aarzelen de eerste woorden van Prediker 3 uit hun hoofd kennen: „Alles heeft een bestemde tijd.” De troostende woorden worden nogal eens gebezigd bij ingrijpende gebeurtenissen in het leven van een mens.

Voor Rau moet de beslissing niet makkelijk zijn geweest. Het is bekend dat hij in was voor een tweede termijn, maar dat wegens de stemverhouding in de Bundesversammlung, waar de president wordt gekozen, zijn herverkiezing allerminst zeker was. In de Bundesversammlung heeft noch de rood-groene coalitie van bondskanselier Schröder, noch de CDU/CSU een meerderheid. De beslissende stem ligt bij de liberale FDP. Die had zich tot nu toe nog nergens op vastgelegd.

In het verleden is het gebeurd dat door de respectabele staat van dienst van een president alle partijen zich op voorhand konden vinden in een tweede termijn van de zittende president. De verhouding tussen regeringspartijen en oppositie is momenteel echter zo dat een tweede termijn er voor Rau niet in zit.

Want een behoorlijke staat van dienst heeft Rau zeer zeker. Bondskanselier Gerhard Schröder verklaarde donderdag dat Rau zijn ambt met „ongewoon groot succes” heeft vervuld. „Hij heeft samenbindend gewerkt waar anderen verdeeldheid zaaiden. Als staatshoofd heeft Rau zich voor alle mensen in gelijke mate verantwoordelijk gevoeld. Duitsland is Rau tien maanden voor zijn vertrek al dank verschuldigd”, verklaarde Schröder.

Rau heeft als president voortdurend opgeroepen de kloof in de maatschappij tussen Duitsers en buitenlanders te dichten. Hij heeft zijn motto en zijn belofte gehouden: Verzoenen in plaats van verdelen.

Als bondspresident heeft Rau zich ook gericht op het onderhouden van een goede relatie met Israël. Zijn eerste officiële staatsbezoek bracht hij dan ook aan dat land. Hij was de eerste persoon die in het Duits het Israëlische parlement toesprak, waar hij in een emotionele rede vergiffenis vroeg voor de holocaust.

Voor Rau was het presidentschap de kroon op zijn politieke carrière. Toen hij in 1999 werd gekozen, was Rau al 47 jaar in de politiek actief. Vanaf 1978 was hij twintig jaar lang minister-president van de Duitse deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen.

Rau, geboren in 1931 als domineeszoon, heeft zich altijd goed thuisgevoeld bij de sociaal-democratische SPD. Aan één ding is hij echter nooit gewend geraakt: aan het elkaar aanspreken met ”Genosse” (kameraad). Rau gaf de voorkeur aan ”Bruder”. Binnen de partij werd hij om die reden aangesproken met Broeder Johannes.

Toen hij in 1999 als president begon, rezen er bij de media twijfels over zijn gezondheid, die toen al niet goed was. „Heeft u genoeg kracht?” vroeg het weekblad Die Zeit. En: Of hij in 2004 een tweede termijn zou ambiëren? Rau had zijn antwoord klaar: „In dit verband wil ik graag Jakobus 4 citeren. Men moet nooit zeggen dat ik morgen dit of dat zal doen, maar altijd: Zo de Heere wil en wij leven.”

Vanzelfsprekend begint nu de stoelendans rond de opvolging van Rau. De christen-democraten komen zeker met een eigen kandidaat. De naam van de burgemeester van Frankfurt am Main (Hessen) wordt veelvuldig genoemd. Petra Roth zou dan met voldoende steun de eerste vrouwelijke president van het land kunnen worden.

De minister-president van Beieren, Edmund Stoiber (CSU), zei donderdag geen kandidaat te willen zijn om Rau op te volgen. Via zijn woordvoerder liet hij weten dat de christen-democraten aan het einde van dit jaar of begin volgend jaar een kandidaat zullen presenteren. Dat zal gebeuren in nauw overleg met de liberale FDP.

Nu Rau geen tweede mandaat nastreeft, moet de sociaal-democratische SPD op zoek naar een nieuwe kandidaat. Een naam die de ronde doet, is die van de burgemeester van Bremen, Henning Scherf. Maar er wordt ook aan een vrouw gedacht die boven die partijen staat.

Voor Rau zit zijn politieke loopbaan er bijna op. Te schamen hoeft hij zich niet. Hij had absoluut zin in een tweede termijn, maar de tijd was er niet naar. Nogmaals: „Alles heeft een bestemde tijd.”