Hoewel het stof van de huidige economische crisis nauwelijks is neergedwarreld, vragen velen zich af hoe het toch zo ver heeft kunnen komen. Hoe kan het dat we onze economische groei hebben gebaseerd op een almaar groeiende schuldenberg? Waarom heeft bijna niemand de gevaren gezien?

Daarbij laten ook morele vragen zich niet onderdrukken. Is er in ons normen-en-waardenbegrip ook iets misgegaan? Is er een morele en ethische kant aan de crisis? En wat leren we daar dan van?

Macht

Sinds mensenheugenis is schuld een negatief begrip. We zijn niet dol op openstaande rekeningen. Je schaamt je als je schulden hebt. Als iemand nog geld van je krijgt en je hebt het nog niet, dan loop je een straatje om, om de schuldeiser te ontlopen.

Aan de andere kant geeft bezit de mens een gevoel van zekerheid. Als je iemand geld uitleent, heb je een beetje macht over die ander. Hij staat bij jou in de schuld. Ik help jou nu, als het in de toekomst nodig is, ben jij verplicht mij te helpen, redeneren we. Schuld doet iets met je.

Hypotheek

Het is bijzonder dat in betrekkelijk korte tijd de beleving bij geldschulden radicaal is veranderd. Toen ik in 1982 mijn eerste huis kocht, informeerde mijn vader maandelijks of ik al wat extra had kunnen aflossen. Zo’n grote hypotheekschuld in verhouding tot mijn inkomen moest wel zwaar op mij drukken, dacht hij.

Ik loste niet extra af maar had wel een gewone hypotheek waarop elk halfjaar 1 procent van de hoofdsom moest worden terugbetaald.

Eind jaren tachtig raakte de spaarhypotheek in zwang. Ook ik ging daarin mee. Je lost niet af gedurende de looptijd maar spaart in een spaarpolis. Uiteindelijk, na dertig jaar, los je wel je hele schuld af.

Inmiddels was schuld in geraakt. Sterker nog, als je geen schulden had, was je een loser. Immers, de rente mocht worden afgetrokken van de belasting. De overheid (lees: de samenleving) betaalt mee aan jouw schuld. Daarnaast gaan de onroerendgoedprijzen alleen maar omhoog. Je wordt slapend rijk. Daar niet aan meedoen, is wel heel dom.

Het resulteerde in een nieuwe hypotheekvorm: de aflossingsvrije hypotheek. Ofwel: een hypotheek die je nooit meer hoeft terug te betalen. Geen aflossing meer. Niet nodig. De hemel op aarde. Lukas 6 werd werkelijkheid: leen geld zonder iets terug te verwachten. Alle banken waren ertoe bereid. Door geen gebruik te maken van dergelijke financiële producten plaatste je je buiten de werkelijkheid. Iedereen deed het.

Slaaf

In de Bijbel wordt veel gesproken over schuld. Dat spreken is altijd negatief. Schuld trekt een wissel op de toekomst. En die is onzeker. Je weet niet of je gezond blijft. Er is niet altijd werk waarmee je geld kunt verdienen. De oogst lukt niet ieder jaar.

Als je geleende bedragen niet kunt terugbetalen, kom je in de problemen. In de Bijbelse tijd werd je uiteindelijk zelfs als slaaf verkocht als je je schuld niet kon terugbetalen. Je wordt verkocht aan een ander. Je leven is in dat geval niet meer van jezelf.

Slaaf zijn is echter niet de manier van leven die past bij Gods kinderen. De mens wordt in de Bijbel ertoe opgeroepen vrij te zijn. Vrij van schuld, vrij van de zonde.

Gelukkig

In de meeste kerken was en is er nog aandacht voor de negatieve betekenis van schuld; zowel materieel als immateriële schuld. Daarnaast wordt in de kerken vernomen dat een mens bevrijd kan en moet worden van zijn schuld.

Het aantal kerkgangers is de laatste veertig jaar echter sterk gedaald. Minder mensen horen zo de boodschap van schuld én vergeving. Tegelijkertijd is de omvang van geldschulden sterk toegenomen. De conclusie ligt voor de hand: secularisering is een van de oorzaken van de schuldencrisis.

Een begin van een oplossing voor de huidige financiële crisis vinden we ook terug in de Schrift. Laten we de Bijbelse negatieve betekenis van het woord schuld weer nadrukkelijk onder de aandacht brengen. Een mens moet van zijn schuld af.

De vraag is hoe we als kerken deze boodschap meer naar buiten kunnen brengen. Opdat de mensen weer gelukkig en zonder schulden zullen zijn.

De auteur is bankier en theoloog en onder ander voorzitter van de Stichting Kerkelijk Geldbeheer.