Strategische blunders zijn de sociaaldemocratie niet vreemd. Overbekend is de jammerlijke misrekening van de socialist Troelstra. Hij riep in 1918 het Nederlandse proletariaat op tot revolutie, maar schatte de tijdgeest verkeerd in. De prijs voor zijn vergissing was hoog: andere partijen hielden de SDAP nog twintig jaar buiten de regering.

Een tweede voorbeeld is de overmoed van Den Uyl. Toen die in 1977 met een score van 53 zetels de verkiezingen won, meende hij dat een hernieuwd premierschap hem niet kon ontgaan en schroefde hij zijn eisen in de formatie flink op. Mis gedacht. Van Agt (CDA) en Wiegel (VVD) timmerden in no time een kabinet in elkaar en de PvdA moest –afgezien van een korte en mislukte kabinetsdeelname in 1981– twaalf jaar in de oppositiebankjes.

Op het eerste gezicht lijkt Samsom deze traditie van strategisch miskleunen voort te zetten. Nadat hij het een maand geleden liet gebeuren dat partijen als D66, Christen­Unie en nota bene GroenLinks zich comfortabel in het politieke midden nestelden, kroop hij deze week in een interview met Elsevier dicht aan tegen de SP. Liever dan met D66 of GroenLinks zou hij met déze partij een lijstverbinding aangaan, aldus Samsom. Waarmee hij zich in de ogen van velen in het kamp van de neezeggers begeeft, en waardoor hij de kans dat de PvdA na 12 september aansluiting vindt bij een nieuwe coalitie, lijkt te minimaliseren.

Toch is het nog te vroeg om nu al de conclusie te trekken dat Samsom met dit alles een strategische blunder beging. Daarvan zou pas sprake zijn als zijn positiekeuze inderdaad onvermijdelijk tot zetelverlies of tot een politiek isolement zou leiden. En dat kan op dit moment nog geenszins worden vastgesteld.

Dat de PvdA er in de verkiezingscampagne last van krijgt dat zij het lenteakkoord niet heeft ondertekend, ligt niet voor de hand. Dat zijn de kiezers straks weer vergeten. Het zou, integendeel, voor Samsom wel eens een groot voordeel kunnen zijn dat hij tijdens de campagne zijn handen geheel vrij heeft en onbekommerd zijn eigen lijn kan kiezen, niet gebonden aan recente afspraken over voor tal van bevolkingsgroepen pijnlijke bezuinigingen.

Daar komt bij dat de komende verkiezingsstrijd het in zich heeft zich te gaan concentreren op de voor- en nadelen van Europa. Eurosceptische partijen als PVV en SP, die inhaken op de afkeer van veel kiezers van nog meer Brusselse bemoeienis, zullen daar ongetwijfeld garen bij spinnen. In dat licht is het voor de PvdA niet ongunstig zich te kunnen profileren als de partij voor wie de beruchte 3 procent níét heilig is.

En als het om toekomstige coalitievorming gaat: in het huidige Nederland sta je daar niet zomaar buiten. In een verpulverd politiek landschap, waarin een groot aantal partijen tussen de vijftien en dertig zetels scoort, is coalitievorming sowieso moeilijk en is daarom de kans dat ook jouw partij nodig is om een meerderheid te kunnen vormen, aanzienlijk. Dan maakt het niet zo veel uit of je als PvdA nu wat meer naar rechts of naar links helt.

Op een bepaalde manier is de kwestie voor Samsom heel eenvoudig. Zijn grootste electorale concurrent is de SP. Sinds het aantreden van deze partij in het parlement, in 1994, zijn de radicale socialisten er aardig in geslaagd de PvdA hapje voor hapje „op te eten.” De grote vraag voor Samsom is hoe hij deze trend kan keren.

Door de SP te verketteren? Dat deed Kok, die de kiezer waarschuwde voor „extreem links.” Door de partij te negeren? Dat deed Melkert, die zijn fractieleden verbood ook maar één motie van de SP te ondertekenen. Of door haar te omarmen, volgens het motto: if you can’t beat them, join them? Voormalig actievoerder Samsom, geflankeerd door de zeer linkse partijvoorzitter Spekman, kiest voor dat laatste.

Een strategie met risico’s, dat is zeker. Maar niet bij voorbaat een blunder. De door Samsom ingeslagen weg is veeleer een gok. Een gok waarvan we pas op 12 september zullen zien of hij goed of slecht is uitgepakt.