Alleen Noord-Rijnland-Westfalen heeft al een schuld van 130 miljard euro, verzucht CDU-kandidaat Benedikt Hauser. Veel te veel. „En hier komt de schuld van heel Duitsland nog eens bovenop.”

Voor Hauser is daarom niet moeilijk te zeggen wat het campagnethema voor de verkiezingen van morgen is. „Verantwoordelijkheid in plaats van schulden. Ik zie dat ook als een christelijk uitgangspunt. We kunnen onze kinderen niet opzadelen met zo veel tekorten.”

Hadden de vorige regeringen maar geleefd volgens de wetten van Jozef: sparen in goede tijden en interen in slechte tijden. „Maar zelfs in goede tijden heeft men de belastingen verhoogd en schulden gemaakt.”

Hauser daalt de trap af naar de kelder in het CDU-hoofdkwartier in Bonn. Boven is het een actieve drukte van medewerkers die campagnemateriaal uitzoeken en doorgeven aan folderaars. De kandidaat laat ze met vertrouwen achter om in de koele kelder over zijn program te praten.

Hij heeft iets van het prototype van de Rijnlandse rooms-katholiek. Hij is groot en stevig en straalt vooral gemoedelijkheid uit.

De CDU-kandidaat in Bonn stemt ermee in dat NRW als economische motor van Duitsland helemaal niet zo veel schulden zou moeten hebben. Met het Ruhrgebied zou deze deelstaat het voorbeeld moeten zijn van overschotten.

Maar ook in deze regio zijn de politieke verlangens hoog. „Sinds vorig jaar bieden we hier kinderopvang een jaar lang gratis aan. Dat is geldverspilling. Terwijl ouders met goede inkomens dat best zelf kunnen betalen. En ouders met lage inkomens worden sowieso vrijgesteld.”

De bedrijvigheid in Noord-Rijnland-Westfalen roept ook andere behoeftes op, zoals aan energie. Sinds de regering-Merkel na de atoomcrisis in Japan besloot dat alle kerncentrales in 2022 dicht moeten zijn, wordt er kritisch gekeken naar de capaciteit van zon- en windenergie. En die is niet groot genoeg, zo weet de politiek.

Hauser: „Ook als er geen wind en zon is, moet er stroom zijn. Dan moet je nuchter zijn. Wij denken dat er nog één of twee kolencentrales nodig zijn. Die kunnen we vandaag schoner bouwen dan vroeger. Maar de Groenen zijn daar fel tegen. Het gevolg is dus dat we blijven zitten met die oude, vervuilende kolencentrales omdat de Groenen tegen een schone zijn. Heel merkwaardig.”

De christendemocraat stelt wel glimlachend vast dat de Groenen door het besluit met atoomenergie te stoppen hun „kernthema” kwijt zijn. „Zelf hadden wij kunnen leven met het doorgaan met kernenergie, omdat dit zeker ook milieuvoordelen heeft. Maar we konden niet langer een grote beweging onder het volk miskennen.”

Samenwerking met de Groenen in een coalitie ligt daarom niet voor de hand. „Laten we eerst maar eens de grootste partij worden. Dan zien we wel verder.”

De peilingen voorspellen echter een overwinning voor de sociaaldemocratische SPD met 39 procent, gevolgd door de CDU met 31 procent. Hauser wimpelt dat allemaal weg. „Opiniepeilers zitten er tegenwoordig zo vaak naast. In Sleeswijk-Holstein was een overwinning van de SPD beloofd en daar wonnen we zondag met een voorsprong van 5 procent.”

Hauser erkent dat de SPD kans maakt op een mooie premierbonus. Hannelore Kraft heeft het de laatste jaren als regeringsleider goed gedaan. „Wij gaan daar met een inhoudelijk programma op in. Zij voert campagne met ”NRW in het hart”. Emotioneel is dat mooi, maar welk beleid volgt daaruit?”

Het „beste” zou volgens Hauser een coalitie met de liberalen zijn. „Maar ja, dan moeten ze wel in het parlement komen. Ze dreigen nu voor het eerst buiten de Landdag te vallen.”

De CDU in Noord-Rijnland-Westfalen heeft herkenbare christenen op de lijst staan, zegt Hauser. „Onze fractieleider Karl-Josef Laumann is bijvoorbeeld voorzitter van de rooms-katholieke vakbond. Zulke figuren hebben we meer. Ik ben zelf ook actief rooms-katholiek kerklid. In ons beleid zul je ook veel van de christelijk-sociale leer aantreffen. Zaken als abortus en stamcelonderzoek gaan aan ons voorbij, omdat dat in Berlijn wordt besloten.”

Hauser is niet bang voor de toetreding van de Piratenpartei in het regionale parlement. „Ik ben blij dat de proteststemmen niet naar extreem rechts of extreem links gaan, maar naar een democratische partij. Net als bij de Groenen zal na verloop van tijd blijken dat ook deze protestpartij uit gewone politici bestaat.

Wel vraag ik me af hoe betrouwbaar ze zijn. Als ze hun standpunten na elke internetstemming veranderen, kun je er moeilijk een akkoord mee sluiten. Het zal dus wel even duren voor we met de Piraten in een coalitie stappen.”

Geen verboden voor verlichte mensen

”Nu de religie privatiseren”, schreeuwt een verkiezingsposter van de Piratenpartei op het plein in het centrum van Bonn. De nieuwelingen in de Duitse politiek willen de bezem erdoor halen.

Al wekenlang staat Bernhard Smolarz hier kiezers te woord. Van maandag tot zaterdag. De reacties zijn positief. Steeds komen er mensen in zijn oranje tentje. „Soms zijn ze nieuwsgierig. Soms zijn ze kritisch. Allemaal prima. We hebben ook mensen met kritiek weten over te halen om op ons te stemmen.”

Smolarz legt ze uit waar de Piraten voor staan. Dat ze zich afzetten tegen de huidige vorm van politiek bedrijven. Hij geeft foldertjes mee, waarin de partij „gratis onderwijs voor iedereen” eist en een nieuw drugsbeleid verlangt, omdat „verantwoordelijke en verlichte mensen geen verboden nodig hebben.”

Zondag haalden de Piraten bij de verkiezingen in Sleeswijk-Holstein vanuit het niets ruim 8 procent, waarmee ze voor de derde keer tot een deelstaatsparlement toetraden. Iedereen houdt er rekening mee dat de nieuwkomers in 2013 doorstomen naar de Bondsdag in Berlijn.

Smolarz rekent morgen op net zo’n resultaat als in Sleeswijk. „Hoewel alles boven de kiesdrempel van 5 procent goed is.” Zelf staat hij kandidaat in Bonn, maar hij verwacht niet te worden gekozen.

Het privatiseren van religie betekent in de eerste plaats dat er een einde komt aan de privileges voor de protestantse en rooms-katholieke kerken. „De staat mag geen enkele godsdienst voortrekken boven de andere”, stelt Smolarz.

Maar het is ook de aard van godsdienst zelf dat dit „op een persoonlijke basis” functioneert, stelt de Bonner Piraat. „Godsdienst is er voor de moraal. Dat is persoonlijk. De staat heeft daar niet mee te maken.”

Waar de staat wel mee te maken heeft, is het huwelijk. Smolarz vindt dat de staat moet kiezen voor gelijkstelling van alle relatievormen van homo- en heteroseksuelen. „Momenteel kun je als hetero geen partnerregistratie aangaan. En als homo kun je niet trouwen. Beide moet wel kunnen. De staat mag niet letten op het geslacht van partners, maar op het feit dat men verantwoordelijkheid voor elkaar aanvaardt.”

Over het belangrijkste onderwerp van alle Europese politiek vandaag (bezuinigingen) heeft Smolarz een heldere opvatting. „Nooit meer uitgeven dan je hebt. Veel dorpen zijn nog altijd vrij van schulden, dus het kan wel. En we moeten stoppen met alle subsidies waar geen inspraak tegenover staat.”

De Piraten staan vooral voor twee hoofdpunten, zegt Smolarz: persoonlijke vrijheid en transparantie in het bestuur. De overheid heeft tegenwoordig te veel ruimte om in het privéleven door te dringen. „Met persoonlijke gegevens wordt heel slordig omgegaan. Het internetgedrag van burgers wordt ook te lang bewaard. En de politie gaat te makkelijk over tot huiszoeking.”

De Piraten willen ook een einde aan de ‘achterkamertjescultuur’. Doorzichtigheid is het kernwoord. „Nu nemen enkele mensen besluiten, maar niemand weet hoe het loopt. Daar maken belangengroepen gebruik van. Dat is zeer bedenkelijk.”

De ervaring leert dat nieuwe politieke partijen na verloop van tijd vanzelf hun onschuld verliezen. Zullen de Piraten ook hun transparantie kwijtraken? Smolarz denkt van niet. „Bij de Groenen is het wel zo gegaan, dat klopt. Maar wij hopen dat de interne openheid binnen onze partij juist invloed zal hebben op de omringende politieke cultuur.”

Dat de Piratenpartei vanwege haar werkwijze via internet straks wekelijks andere standpunten inneemt, is onzin, meent Smolarz. „We gebruiken internet wel om programma’s voor te bereiden. Maar stemmingen houden we alleen op congressen. Internet is daarvoor niet betrouwbaar genoeg. Om die reden zijn we bijvoorbeeld ook tegen de stemcomputer. Die is manipuleerbaar.”

Regeren zit er voorlopig niet in, meent Smolarz. „Eerst maar eens leren hoe alles werkt”, zegt hij glimlachend. „Meepraten zullen we zeker.”

Piraten zullen gewone politici blijken te zijn

De verkiezingen in Noord-Rijnland-Westfalen kunnen zomaar leiden tot de val van de regering in Berlijn, zegt prof. Gerd Langguth van de universiteit van Bonn.

De liberale coalitiepartner van kanselier Merkel, de FDP, doet het bijzonder slecht in de deelstaten. Zondag viel het nog mee in Sleeswijk-Holstein, toen de FDP op 8 procent eindigde. Bij zes regionale verkiezingen haalden de liberalen de afgelopen jaren minder dan 5 procent. Daarmee verdwenen ze uit de parlementen in de deelstaten, want overal geldt een kiesdrempel van 5 procent.

De peilingen bieden ook nu slechts 4 procent voor de liberalen. Daarmee verdwijnen ze uit het deelstaatparlement.

„De FDP weet duidelijk niet te profiteren van de plaats in de regering”, meent prof. Langguth. De politicoloog denkt dat de partij een „persoonsprobleem” heeft. „Al snel na het aantreden van de regering-Merkel was duidelijk dat Guido Westerwelle niet de juiste leider was. Hij is toen vervangen door Philipp Rösler, maar ook hij weet de partij niet in een stijgende lijn te krijgen. Hier in Noord-Rijnland-Westfalen probeert de FDP het met Christian Lindner, een frisse jonge man. Misschien lukt dat wel.”

Dat de partij bij de landelijke verkiezingen in 2009 toch meer dan 14 procent haalde, vond Langguth niet verwonderlijk. „Iedereen wist dat Merkel met de liberalen wilde regeren. Daarmee was een stem op de FDP eigenlijk een stem voor een rechtse CDU.”

De kiezer in NRW kan morgen dus brokken maken in Berlijn. Voor de deelstaat zelf zal de stemming weinig veranderen, meent Langguth. „Er is geen wisselstemming. Ik verwacht dat we na de verkiezingen doorgaan onder SPD-premier Hannelore Kraft.”

De campagne heeft weinig polarisatie laten zien. Niet vreemd, meent de hoogleraar. „Nog maar een paar maanden geleden is er door de grote partijen een compromis over het onderwijs gesloten. Daarmee is veel kou uit de lucht.

De verkiezingen gaan nu vooral over geldbesteding en kinderopvang. Hierover ontstond ook de breuk in de minderheidsregering van SPD en de Groenen. Omdat de Groenen op verlies staan, is voortzetting van de huidige coalitie niet waarschijnlijk. Misschien wordt het SPD en CDU.”

Bijzonder zal de toetreding van de Piraten tot het regionale parlement zijn, verwacht Langguth. „Als de liberalen erin blijven, hebben we voor het eerst zes partijen in de Landdag. Voor Duitse begrippen is dat bijzonder veel. De Bondsdag heeft er nooit zo veel gehad. Het nemen van besluiten wordt wel moeilijker.”

De Bonner politicoloog ziet de Piraten als protestpartij. „Meer dan driekwart van hun kiezers stemt uit afkeer van de gewone partijen. Zelfs de Groenen zijn in hun ogen ouderwets. In veel deelstaten doen ze al even mee en daar blijken de Piraten heel gewone politici. Dat zullen ze dan ook in NRW zijn.”