Ik was even verbouwereerd. Doorgaans stellen Duitsers niet zo snel voor om jij en jou te zeggen. Was het de sfeer die hier bepalend was? Het was tussen Kerst en Nieuwjaar en Heiner Bielefeldt ontspande zich een paar dagen bij zijn ouders dicht bij de Nederlandse grens.

We raakten aan de praat over het Duitse ”duzen” (jij zeggen) en ”siezen” (u zeggen). Heiner was verbaasd te horen dat Nederlanders gewend zijn ouderen met u aan te spreken, die dan vervolgens met jij antwoorden. „Asymmetrisch”, noemde hij dat. Duitsers doen dat niet. Behalve in één uitzondering, namelijk tussen docent en leerling en ander verkeer tussen kinderen en volwassenen.

Het Duitse ”duzen” drukt nabijheid uit. Binnen de familie is dus alles jij. Zelfs oma van 80 deelt daarin, want ze staat ons na.

Ook in het gebed richt de Duitse gelovige zich met Jij tot de heilige God. Hoe meer je God nodig hebt en hoe sterker je voelt dat Hij een ”God van nabij” is, hoe vanzelfsprekender het is Hem met ”Du” aan te spreken.

Een Nederlander heeft daarbij het gevoel God omlaag te halen en het ontzag te verliezen. Het blijkt dus een misverstand dat het onderscheid tussen u en jij in elke taal op dezelfde wijze functioneert.

In het Duits heeft ”siezen” niets te maken met gezag (of ontzag). Het drukt alleen een horizontale relatie uit. Je staat op gelijke hoogte, maar op grotere of kleinere afstand. Ben je bang dat collega’s je te dicht op de huid komen, dan blijf je gewoon u zeggen. Er zijn legio Duitsers die na jaren samenwerken nog altijd meneer en mevrouw zeggen. Maar om dezelfde reden zou je je oma pijn doen door haar te ”siezen”.

Het lijdt daarom geen twijfel dat ook bondskanselier Merkel haar chauffeur met u aanspreekt. Tenzij ze hebben afgesproken dat het jij is. Maar dan ook wederzijds.

In het Nederlands druk je met u respect uit. Het werkt dus in verticale richting. Je geeft hoogachting aan, wat niet per se afstand hoeft te zijn. Daarom zegt ook iemand die een vertrouwelijke omgang met God heeft, altijd nog U tegen Hem.

Een paar keer heb ik bij Duitsers die in Nederland werken de verwarring gezien als ze vertelden dat ze in ons land ongevraagd met jij waren aangesproken door Nederlanders, terwijl ze die zelf met u hadden benaderd. De verbijstering stond nog in hun ogen. Voor een Duitser is dat kleinerend. ”Duzen” doe je bovendien ook pas na onderling goedvinden.

Waarschijnlijk vinden ook Nederlanders het het meest natuurlijk als u of jij wederzijds worden gebruikt. Respect ontvangen gaat immers niet zonder respect tonen.

Verrassend genoeg lijkt het erop dat „asymmetrie” in Nederland vooral in de kerk voorkomt. Gemeenteleden spreken predikanten met u aan, uit respect voor het ambt. Veel dominees stellen dit ook op prijs. Maar zelf zeggen ze in toenemende mate jij en jou, zelfs tegen ouderen.

In Duitsland is zoiets onbestaanbaar. De afstand is aan beide kanten van de relatie immers even groot. Een pastor kan wel met de gemeente afspreken dat men elkaar wederzijds met jij aanspreekt. In de Duitse cultuur doe je daarmee ook niet zozeer een stapje naar beneden, maar alleen een stapje nader tot de gemeente.

De vraag is intussen of de omgangs­vormen in Nederland vroeger niet meer op de Duitse leken. Zou een predikant vijftig jaar geleden zijn gemeenteleden ook met jij hebben aangesproken? In de hele samenleving werden u en jij waarschijnlijk meer wederzijds gebruikt.

Predikanten die gemeenteleden met jij aanspreken, banen de weg voor opvolgers die zichzelf met jij laten aanspreken. In Nederland betekent dat minder respect voor het ambt. In Duitsland komt het ambt alleen dichterbij. Voor beide is wat te zeggen. Maar het is slordig het te laten gebeuren zonder erover na te denken.

Reageren? buza@refdag.nl