Is het een nieuwigheidje van partijvoorzitter Spekman om de leden van de PvdA de fractievoorzitter in de Tweede Kamer te laten kiezen?

Nee. Precies hetzelfde is in 2002 gebeurd toen, na het vertrek van toenmalig partijleider Melkert, partijleden in een stemming bepaalden dat Bos fractievoorzitter moest worden. Enkele maanden later viel overigens het kabinet-Balkenende I. Toen mochten de PvdA-leden opnieuw stemmen, namelijk voor een nieuwe partijleider. Opnieuw kozen zij in grote meerderheid voor Bos.

Mag deze procedure wettelijk wel? Kamerleden stemmen toch volgens de Grondwet „zonder last of ruggespraak”?

Dat klopt. Daarom gaat Spekman niet zo ver dat hij de ledenraadpleging voor de Kamerfractie bindend verklaart. Hij wil alleen dat de fractie de mening van de partijleden als een „zwaarwegend advies” beschouwt. Daarmee blijft hij net binnen de kaders van de Grondwet.

Daarbij komt dat de fractie zich gisteren vrijwillig heeft gebonden aan het nog uit te brengen ‘advies’ door de leden. En als mensen iets vrijwillig doen, is dat zelden laakbaar.

Waarom aarzelen Kamerleden om zich kandidaat te stellen?

Dat zal enerzijds te maken hebben met het besef dat fractievoorzitter, en wellicht later partijleider worden, een loodzware taak is. Anderzijds willen kanshebbers, zoals Samsom, Plasterk en Van Dam, zich uit piëteit tegenover Cohen niet al te gretig tonen om diens plaats in te nemen.

Wat is eigenlijk het voordeel 
van een verkiezing van een fractievoorzitter door partijleden?

Een democratische verkiezing door de leden geeft aan een nieuwe fractievoorzitter meer gezag en een sterkere machts­basis. Dat was destijds ook te zien bij toenmalig partijleider Bos, die in de PvdA weliswaar geen alleenheerser was, maar zich door zijn democratische verkiezing wel bepaalde vrij­heden veroorloofde.

Zitten er ook nadelen aan de door Spekman gekozen procedure?

Jazeker. De eerste is dat een door de leden gekozen fractievoorzitter niet per se ook het vertrouwen hoeft te hebben van de meerderheid van de Kamerfractie. In dat geval wordt het voor de nieuwe fractievoorzitter aan het Binnenhof op eieren lopen.

De tweede is dat een op deze manier gekozen fractievoorzitter de kansen voor ‘buitenstaanders’, zoals de Amsterdamse PvdA-wethouder Asscher, om straks bij nieuwe Kamerverkiezingen lijsttrekker en partijleider te worden, verkleint. Zo iemand zal zich straks wel twee keer bedenken voor hij de strijd aanbindt met de voorzitter van de Kamerfractie, die immers al door de leden gekozen is en die bovendien in het parlement een prachtig podium heeft om aan heel Nederland zijn geluid te laten horen en zich te profileren.

Premier Rutte zal wel blij zijn met al dat gerommel in de PvdA? Naar zijn voornaamste tegenstander heeft hij nu wekenlang geen omkijken. Ongestoord kan hij zich de komende tijd wijden aan de onderhandelingen met CDA en PVV over nieuwe megabezuinigingen… Of hij blij moet zijn, is nog maar de vraag. Om te beginnen had Rutte, waar het de komende onderhandelingen betreft, sowieso al weinig te maken met wat de PvdA wel of niet vindt. Zijn eerste prioriteit was en blijft om tot overeenstemming te komen met Verhagen en Wilders en hun achterban. De situatie in de PvdA staat daar in eerste instantie los van.

Daarna wordt het echter wel degelijk belangrijk hoe de PvdA zich onder haar nieuwe leider ontwikkelt. Dan zou zelfs de situatie kunnen ontstaan dat Rutte het nog gaat betreuren dat Cohen vertrokken is.

Het is niet denkbeeldig dat de PvdA onder leiding van een nogal radicale Samsom, gesteund door de links georiënteerde Spekman, een krachtiger oppositionele koers zal kiezen dan ten tijde van de altijd gematigde Cohen. De laatste steunde het kabinet consequent als het ging om de omvang van de bezuinigingen, „omdat deze nu eenmaal moeten van Europa.”

Een geradicaliseerde PvdA zou onder leiding van Samsom wel eens veel sterker de kont tegen de krib kunnen gooien en bijvoorbeeld kunnen betogen dat Nederland echt niet altijd aan de Europese regels hoeft te voldoen, omdat die niet per se in het belang van onze eigen economie zijn.

Maar dat zijn allemaal speculaties. Veel hangt af van wie de nieuwe PvdA-leider wordt. En dat weten we over drie weken.