Dat bleek vrijdag bij de presentatie van twee boeken in Utrecht. Eén daarvan, ”Mission history & mission archives”, bevat een aantal studies waarbij gebruikgemaakt is van de zendingsarchieven van de vroegere Nederlandse Hervormde Kerk.

Volgens diverse deskundigen is er in Nederland veel archief­materiaal beschikbaar over kerken in Indonesië en andere gebieden waar zendelingen uit ons land actief zijn geweest. Dergelijk materiaal kan van levensbelang zijn voor kerken in Indonesië, bijvoorbeeld als het recht om een bedehuis te bouwen wordt betwist.

Cultureel antropoloog prof. N. G. Schulte Nordholt meent dat er daarom winst is te behalen bij het toepassen van archiefkennis. Hij ziet dat historici zich vooral richten op zaken die uit het oogpunt van de ouderdom of de geschiedenis interessant zijn. „Maar op dit moment zijn juridisch belangrijke elementen in Nederlandse zendingsarchieven van groot belang voor het voortbestaan van kerken in een aantal landen.”

Ook over het christendom in Egypte is naar verhouding vrij veel in Nederlandse archieven terug te vinden. In de 19e eeuw werden zendelingen uit Nederland naar dit Oost-Afrikaanse land uitgezonden. Informatie uit Nederlandse archieven blijkt daardoor bruikbaar voor de duiding van de situatie voor christenen in het hedendaagse Egypte.

Tijdgeest

Ds. J. M. de Klerk, voormalig theologisch docent in Makassar (Indonesië) en predikant te Wassenaar, stelde dat de hedendaagse weging van zendingsarchieven tegen de heersende tijdgeest in gaat. Die tijdgeest neigt volgens hem naar een idealisering van het verleden.

Als het gaat om zendingsgeschiedenis merkt hij daarentegen dat jongeren denken dat de kerk alle eeuwen door zending bedreef en dat dit hand in hand ging met kolonisatie en cultuurvernietiging. Er is wat dat betreft sprake van een groot kennistekort, aldus ds. De Klerk. „Aan het einde van 18e en het begin van de 19e eeuw werd het zendingsbevel pas opgepakt in Nederland. Niet door kerken, maar door genootschappen. Niet door predikanten, maar door marktlui, timmerlieden en schoenmakers. Dat onderstreept het belang van boeken over de geschiedenis van de zending.”

Prof. Schulte Nordholt onderstreepte een visie van de samensteller van ”Mission history & mission archives”, mr. drs. Huub Lems, namelijk dat het boek visies uit het verleden op zendingssituaties in evenwicht kan brengen. Hoewel Lems daarbij met een voorbeeld duidelijk maakte dat zendelingen soms op een voetstuk werden gezet, kon ook sprake zijn van het omgekeerde.

Timor

De antropoloog maakte zelf ooit mee hoe een Bijbelvertaler veertig jaar geleden het verwijt kreeg dat hij inheemse culturen op Timor had verwoest door afgodsbeelden en voorwerpen uit de natuurgodsdienst op het eiland te vernietigen. In dit geval werd het beeld van deze man, P. Middelkoop (1895-1973), door archiefmateriaal in dat opzicht bijgesteld. „In 2005 trof ik in de catalogus van een tentoonstelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam brieven aan van Middelkoop, die beschreven hoeveel zielenood hij had gekregen toen hij van het zendingsbureau opdracht kreeg om allerlei artefacten te verbranden. Als zendeling moest hij gehoorzamen, als etnograaf haalde hij de belangrijkste eruit. Die waren dan ook in de Nieuwe Kerk te zien. De ontroerende brieven daarover versterkte mijn bewondering voor Middelkoop. Het geeft aan hoe groot het belang van bewaren is.”

Dr. Jaap van Slageren, auteur van het boek ”Joodse invloed in Afrika”, dat eveneens werd gepresenteerd, ziet in het Westen ook een kennistekort als het gaat om de geschiedenis van de zending in Afrika. De aandacht die er is voor de historie van het Afrikaanse continent, focust volgens hem te veel op kolonisatie en slavernij.

Joodse invloeden

De historicus verrichtte daarom een uitgebreide studie naar joodse invloeden op dit continent. Volgens Van Slageren is die „in de naden en vezels van de Afrikaanse ziel doorgedrongen.” Onder meer in geschriften van Afrikaanse theologen is dat volgens hem terug te zien. „Deze stralen nogal wat ergernis uit tegenover het Westen en warmte tegenover Israël.”

Dr. Hans Visser, oud-zendeling en voormalig rector van het Hendrik Kraemerzendingsinstituut, merkte op dat de Afrikaanse cultuur veelal dicht tegen die van de Bijbel aanligt. „Als westerlingen dienen we tot ons eigen welzijn daarom naar inzichten van Afrikaanse theologen en van joden te luisteren.”

Lees hier een interview met Huub Lems over het boek ”Mission History & Mission Archives”. Beeldbank Wikimedia heeft een groot aantal foto’s opgenomen van het Tropenmuseum over de geschiedenis van het Nederlandse zendingswerk. Klik hier voor een aantal foto’s.