Verzekeringsmaatschappij Achmea kwam vorige week met een winstwaarschuwing. De onderneming presenteert de resultaten over 2011 pas half maart, maar meldde nu al dat ze in de rode cijfers is terechtgekomen als gevolg van verslechterde omstandigheden voor het levenbedrijf. De vraag in ons land naar typen van vermogensopbouw in die sector daalde in de achterliggende jaren en deze krimp draagt een structureel karakter, constateert het concern.

Kapitaalverzekeringen, op spaar- dan wel beleggingsbasis, worden afgesloten om in de toekomst met het eindbedrag ervan een hypotheek af te lossen of een pensioen te verwerven. Het verzekeringselement zit hierin dat uitbetaling alleen plaatsvindt als verzekerde op de afgesproken datum nog in leven is. Ze maakten in de jaren negentig onder invloed van het gunstige beursklimaat een stormachtige ontwikkeling door. Nu raken ze echter steeds meer uit de gratie.

Enkele jaren geleden kwam aan het licht dat aanbieders van deze financiële artikelen soms wel tientallen procenten van de gestorte premie, zonder de klant daarover te informeren, inhielden als kosten. Mede daardoor bleven de opbrengsten fors achter bij wat ooit in het vooruitzicht was gesteld. 
In 2006 introduceerde het tv-programma Radar in dit verband de term woekerpolis.

In 2008 trad een belangrijke wijziging in werking op het vlak van de instrumenten voor vermogensvorming. De Tweede en de Eerste Kamer hadden ingestemd met een wets­ontwerp van PvdA en VVD dat per 1 januari van dat jaar de mogelijkheid opende tot wat heet banksparen. Eerder waren belastingvoordelen gekoppeld aan uitsluitend contracten met een verzekeringsclausule. Het nieuwe regime, bedoeld om mensen meer keuzes te bieden, zorgde voor een verbreding van die faciliteiten.

Bij banksparen stort iemand elke maand of elk jaar geld op een rekening die geblokkeerd is. Over het tegoed ontvangt de desbetreffende persoon rente, waarbij hij kan kiezen voor een variabel tarief of een over een bepaalde periode vaste vergoeding. Het kapitaal mag te zijner tijd worden opgenomen voor de aflossing van een hypotheek of voor een periodieke aanvullende pensioenuitkering. Daarom spreken we ook wel van lijfrentesparen.

De regeling is fiscaal aantrekkelijk omdat er gedurende de opbouwfase geen vermogensrendementsheffing verschuldigd is. De spaarder betaalt over zijn bezit geen belasting in box 3. Als wordt voldaan aan de criteria voor een pensioentekort is bovendien, evenals bij een kapitaalverzekering, de inleg aftrekbaar in box 1 als een uitgave voor een inkomensvoorziening.

Het banksparen heeft na de invoering ervan een hoge vlucht genomen. Volgens gegevens van De Nederlandsche Bank (DNB) waren de saldi halver­wege vorig jaar gegroeid tot 8,6 miljard euro. Dat betekende een verdubbeling ten opzichte van het niveau van twaalf maanden ervoor.

De aanwas gaat ten koste van het concurrerende aanbod. In 2011 lag de verkoop van bankspaarproducten voor het eerst boven die van levensverzekeringen. Naar verwachting zet deze trend door en dat pleegt een aanslag op de winstgevendheid van de verzekeraars. Alleen de afzet van overlijdensrisico­verzekeringen, die een uitkering regelen voor de nabestaanden wanneer de verzekerde overlijdt, blijft op peil.

Banken daarentegen, waaronder we ook onderdelen van verzekeraars met een bankvergunning aantreffen, zoals Aegon Bank, profiteren juist van de snelle veranderingen die zich op de markt voltrekken. Zij halen meer spaargeld op, dat particulieren ook nog eens voor een lange periode uitzetten en dat daardoor een stabiele buffer vormt.

Nog even terug naar Achmea. Dat is de grootste verzekeringsgroep in Nederland. Onder deze vlag opereren onder andere Agis, Centraal Beheer, FBTO, Interpolis en Zilveren Kruis. Rabobank is voor bijna een derde eigenaar van Achmea. Het concern verkeert in een lastige positie. Rabo verkoopt namelijk bankspaarproducten en Achmea wil niet als concurrent van zijn aandeelhouder optreden. Dat belemmert voor laatstgenoemde partij het vinden van compensatie voor de derving van inkomsten uit levenpolissen.