Afwijzing chiliasme gevolg van reactie op dopers
AMSTERDAM – De scherpe afwijzing van het chiliasme in de gereformeerde theologie is een gevolg van het trauma met de dopers. De gereformeerde orthodoxie kampt nog altijd met de posttraumatische stress van Münster, waardoor alles wat radicaliseert verdacht is. „Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg.”
Dat zei dr. H. van den Belt gisteravond in Amsterdam voor de theologische studentenvereniging GTSV Voetius. Hij belichtte de gereformeerde visie op de laatste dingen (eschatologie), met name bij Heinrich Bullinger, de opvolger van Zwingli.
Dr. Van den Belt, universitair docent namens de Gereformeerde Bond in Utrecht, wees op de verwevenheid van eschatologie en politiek in de gereformeerde orthodoxie, zoals verwoord in de Nederlandse Geloofsbelijdenis. „De politieke betrokkenheid van een christen kan niet zonder het perspectief op het Koninkrijk van God, maar andersom is het ook waar. Nadenken over de eschatologie mag nooit ontaarden in vrome toekomstbespiegelingen. Het gaat uiteindelijk om de praktische consequenties van de belijdenis dat Jezus Christus de Alfa is.”
Gereformeerden verwierpen de doperse opvattingen van onder meer de zielenslaap (een tussentijd tussen dood en opstanding) en het chiliasme (verwachting van het duizendjarig rijk). Rooms-katholieken en protestanten zagen het radicale doperdom, zoals tot uiting komend in het gewelddadige ”koninkrijk van God” in Münster in 1534, als een bedreiging van de openbare orde. Vandaar ook de scherpe afwijzing van het chiliasme.
Dat had gevolgen voor de exegese van teksten over de eindtijd, zo betoogde Van den Belt. „De gereformeerde hermeneutiek die de letterlijke en woordelijke inspiratie handhaaft en tegelijk van een historisch en grammaticale uitleg uitgaat, heeft altijd moeite gehad met apocalyptische teksten. In de praktijk zie je dan dat de uitleg uitwaaiert in een spectrum tussen gedetailleerde vervullingen en radicale contextualisatie.”
Bullinger wees het chiliasme af als ”joodse dromen”. „De verwerping van het chiliasme heeft in de tijd van de Reformatie wel vaker een antisemitische klank”, zo stelde dr. Van den Belt.
De studentenvereniging Voetius organiseert sinds vorig jaar de helft van haar activiteiten in Amsterdam, mede in verband met de verhuizing van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) van Utrecht naar de Vrije Universiteit. Voetius heeft momenteel in beide steden in totaal 23 leden.
Het besluit van de Universiteit Utrecht vorige week om het studieprogramma theologie te schrappen, lag in de lijn van de verwachtingen, zegt preses Jan Hendrik van Wijk desgevraagd. „Je zag de verschuivingen aan de opleiding. Het afgelopen jaar waren er nog maar vijf aanmeldingen voor de theologie. Het is dit jaar ook niet gelukt om leden uit Utrecht te krijgen. Amsterdam zal daarom steeds meer leden trekken en Utrecht zal op zijn hoogst een naamkwestie blijven. Dit vinden we erg jammer, omdat we daar een lange en rijke theologische traditie achterlaten en ook omdat we in Utrecht als vereniging onze eigen wortels hebben.”