Wat hij een van de hoofdrolspelers uit de periode van de breuk in de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt rond 1967 verwijt, lukt hem zelf ook: het plegen van karaktermoord. Dat stellen diverse opponenten van drs. W. J. Berkelaar, medewerker van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Met zijn column op de website www.protestant.nl, waarin hij kritisch is over de handelwijze van de vrijgemaakte hoogleraar prof. J. Kamphuis, weet Berkelaar een stroom aan kritiek te genereren. Graadmeters daarvoor vormen de reacties op diverse websites, waaronder die van het Nederlands Dagblad (ND), en de ingezondenbrievenrubriek van het ND. „Het graf van Kamphuis is zojuist gesloten en de strijd tegen deze geestelijke misdadiger wordt geopend”, stelt prof. dr. J. Douma in het ND.

Dat Berkelaar termen als „karaktermoord” naar zijn hoofd krijgt geslingerd, dankt hij niet in de laatste plaats aan de soms felle toon van zijn column. De kop erboven: ”Het religieuze geweld van professor Kamphuis”, zorgt ervoor dat veel leden van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken op het puntje van hun stoel zitten.

De meeste kritiek betreft dan ook de toon die Berkelaar aanslaat. Diens schrijven komt op een brisant moment: prof. Kamphuis, een van de hoofdrolspelers bij de kerkscheuring in de GKV in 1967, is vijf weken eerder overleden.

Ex-journalist Jim Schilder kan de actie van Berkelaar niet waarderen. Schilder is zoon van prof. H. J. Schilder, naast prof. Kamphuis een van de hoofdrolspelers rond de breuk in de GKV. „Berkelaar lijkt me niet de aangewezen figuur voor een waarheidscommissie. Niet alleen de tijd moet rijp zijn, maar ook de onderzoeker”, schrijft hij in het ND.

Bovendien waren er in de ogen van veel leden van de GKV en de NGK hoopvolle signalen. Ondanks dat wederzijdse synodes en vergaderingen nog geen aanknopingspunten zagen voor formele samenwerking, ontstond er in de achterliggende tien jaar in meer dan dertig plaatsen samenwerking tussen plaatselijke kerken.

Tussen de emotionele reacties door, zijn er ook betrokkenen die vinden dat Berkelaar een, zij het niet zo geslaagde, poging heeft gedaan om pijnpunten uit het verleden naar boven te halen. Oud-journalist Aad Kamsteeg, auteur van een boek over de kerkscheuring, pleit voor meer gesprek tussen GKV en NGK. Hij refereert aan gemeenten waar de avondmaalstafels voor leden van de verschillende kerken zijn opengesteld.

ND-hoofdredacteur Peter Bergwerff probeert op 28 januari de balans op te maken. Hij veroordeelt de handelwijze van Berkelaar. Volgens Bergwerff toont Berkelaar „individualisme” en „afkeer van groepen en groepsdwang.”

Ook neemt hij het op voor prof. Kamphuis. Die was volgens Bergwerff ervoor beducht dat kerkgangers werden overgeleverd „aan wat hij zag als de individuele grillen en hoogstpersoonlijke opvattingen van bepaalde voorgangers die ruimte eisten voor hun opvattingen op de preekstoel of daarbuiten.”

Daarbij overschreed prof. Kamphuis grenzen, erkent Bergwerff, maar dat deden zijn tegenstanders ook. „Is er dan vandaag nog één vrijgemaakte die vindt dat in die dramatische jaren zestig geen fouten en zelfs ernstige fouten zijn gemaakt? Waarschijnlijk nauwelijks meer. Zoals er ook weinigen meer zullen zijn die vinden dat onderzoek, inkeer en schuldbelijdenis daarover niet nodig zijn.”

Een week na de column reageert Berkelaar zelf in het ND. Hij ontving „een lawine aan reacties”, die „in alle gevallen emotioneel” waren. Conclusie: „De kerkscheuring van 1967 en de voorgeschiedenis ervan behoort tot het „onverwerkt verleden” en lijkt een wond die nog niet geheeld is.”

Met zijn column wilde Berkelaar een discussie op gang brengen. „Ik erken dat mijn stuk hard was”, schrijft de historicus. Zijn felle toon vond een aanleiding in de necrologie over prof. Kamphuis die prof. dr. J. Douma schreef in het ND. Daarin toonde deze zich bezorgd over de koers van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt. In die verontrusting, aldus Berkelaar, „gaat een geest schuil, die de GKV decennialang een sfeer van angst, conformisme en wantrouwen hebben bezorgd.”

Dat daarover het laatste woord nog niet is gezegd, geven de 36 reacties onder het artikel van Berkelaar op de ND-website in ieder geval aan.