Dit jaar verandert er nog al wat in de kosten van rechtspraak. De betrokken partijen in een zaak zullen de griffierechten –de rechtbankkosten– volledig zelf moeten betalen. De prijzen veranderen en de bijdrage vanuit de belastingpot valt weg. Dat zal in een aantal zaken tot enorme kostenstijgingen leiden. Dit staat in een wetsvoorstel dat waarschijnlijk per 1 juli 2012 in werking treedt.

Voor een arbeidsgeschil is het huidige griffierecht bijvoorbeeld 210 euro, dit stijgt naar 1540 euro. Dat is een schokkende verhoging. Voor de lage inkomens komt er een compensatieregeling, maar dan nog is het de verwachting dat minder mensen de stap naar de rechter zullen zetten. Dat is een vervelende consequentie. Onafhankelijke rechtspraak is een essentieel onderdeel van een gezonde samenleving. Als een rechtszaak voor Jan Modaal onbetaalbaar wordt, wat nu lijkt te gebeuren, is dat een achteruitgang. Wat dan te doen in conflictsituaties?

Mediation (bemiddeling) wordt nog weinig ingezet, maar een onbedoeld voordeel van het nieuwe griffiestelsel is dat een bemiddelingstraject eerder in beeld komt. Mediation is een goed alternatief om tot een oplossing te komen bij een conflict.

In sommige situaties is het zelfs te verkiezen boven rechtsgang. En dan bedoel ik niet alleen op basis van het financiële aspect. Inhoudelijk gaat mediation verder dan een rechterlijke uitspraak. Bemiddeling gaat in op wat er zich onder de oppervlakte afspeelt en beoogt het behoud van de relatie door verzoening tussen de partijen of anders het op een goede manier beëindigen van de (arbeids)relatie.

De rol van de mediator is het bewaken en faciliteren van het proces vanuit een onafhankelijke positie. Gecertificeerde mediators verbinden zich daarbij aan de gedragsregels van het Nederlands Mediation Instituut (NMI). De mediator helpt de partijen naar elkaar te luisteren en daagt uit om vanuit nieuwe invalshoeken naar het probleem te kijken.

Het middel lijkt nog vaak buiten het blikveld te liggen, want tot nu toe wordt nog geen 3 procent van de conflictoplossingen door mediation tot stand gebracht. Desondanks blijkt zo’n 60 procent van de bemiddelingstrajecten succesvol. Het lijkt ook hier op te gaan: onbekend maakt onbemind.

Neem bijvoorbeeld het primair onderwijs. De meeste onderwijsmedewerkers die ervaring hebben met een bemiddelingstraject oordelen er positief over. Toch wordt er relatief weinig gebruik van gemaakt.

Het tijdschrift Conflicthantering heeft een paar jaar terug onderzoek gedaan onder medewerkers in het primair onderwijs, waardoor er een paar misvattingen boven tafel kwamen. Een deel van de respondenten bleek het idee te hebben dat je het conflict uit handen geeft en dat heeft de negatieve associatie van de verliezende partij te zijn.

Deze misvatting blijkt een belemmering te zijn om een mediator in te schakelen. Dat is een bijzondere uitkomst, want bij bemiddeling zijn de partijen juist actief aanwezig. Je bent zelf bij de vormgeving van de oplossing betrokken.

Daarnaast veronderstelde een groot deel van de respondenten dat beide partijen over goede gespreksvaardigheden moeten beschikken om het bemiddelingstraject succesvol te kunnen laten verlopen. En daar zit juist een rol voor de mediator. Hij of zij heeft de grootste verantwoordelijkheid voor het goed verlopen van het gesprek en zorgt voor de balans tussen de partijen. Uiteraard dienen beide partijen wel in staat te zijn om hun deel van het verhaal onder woorden te brengen.

De randvoorwaarden kunnen per traject nog variëren. Als partijen specifieke wensen hebben, is het de moeite waard om die met de mediator te bespreken. Kunnen we snel van start met de gesprekken? De medewerker wil graag ter ondersteuning een externe deskundige meenemen, kan dat?

Sommige organisaties willen een vaste mediator, van wie ze de deskundigheid en integriteit kennen. Dat laatste kan al een zekere vertrouwdheid geven en dat werkt drempelverlagend. Er zijn legio mogelijkheden, de setting is informeler dan een rechtszaal.

Creatief denken is belangrijk in mediation. Ook als het gaat om de oplossingen voor het conflict. Want daar ligt de focus: op weg naar een oplossing. En er blijken meer mogelijkheden te zijn dan je als belanghebbende partij soms ziet.

Rechtszaken worden fors duurder, maar dat is geen reden om met een conflict genoegen te nemen met alle negatieve gevolgen die dat in zich heeft. Mediation is het overwegen waard.

De auteur is gecertificeerd mediator.