De euro is tien jaar oud. Bij zijn conceptie, in 1991, leek het zo’n mooi idee. Een gemeenschappelijke munt zou de eurolanden dichter bij elkaar brengen. De euro zou goed zijn voor de economie en voor de vrede.

De geboorte van de euro, tien jaar geleden, was een groot feest, met vuurwerk, vreugdebomen en nog veel meer. Dat de euro gedeeld werd door zo veel landen, werd gevierd als een groot succes. Landen die besloten voorlopig niet mee te doen, waaronder Engeland, Denemarken en Zweden, zouden zich weldra bedenken, zo was de veronderstelling. De euro was de toekomst.

Nachtmerrie

Critici van de euro, onder wie ondergetekende, waren kniesoren en zuurpruimen. Hun werd verweten onrealistisch te zijn, de Europese zaak niet te zijn toegedaan en destructief bezig te zijn.

Het was de euro of tegenspoed en achteruitgang. Europa had de euro nodig om tegenwicht te bieden aan de almachtige Verenigde Staten en de opkomende economieën van China en India. Dat al die criticasters dat niet zagen, was kortzichtig, zo redeneerden de eurofielen.

Het is zuur om als criticaster nu, tien jaar later, gelijk te krijgen. Het is enigszins beangstend om te zien hoe de nachtmerriescenario’s die indertijd werden voorspeld, zich nu voordoen.

Wat we voorzagen is dat de euro een sterke politieke unie ontbeert. Je hebt een sterke politieke unie nodig om een munt te managen, zo is inmiddels maar al te duidelijk geworden.

Het feit dat Oost-Duitse staten er financieel en economisch slechter voorstaan dan Griekenland, baart geen zorgen omdat zij geborgd worden door de sterke politieke unie die Duitsland kent. Die unie is zo sterk omdat ze geworteld is in een sterke samenleving met een grote mate van onderlinge solidariteit.

Van een dergelijke sterke samenleving met zo’n onderlinge solidariteit is in euroland geen sprake. De Grieken tekenen Hitlersnorren op de portretten van Duitse politici. Duitsers, met de Nederlanders aan hun zijde, hebben ondertussen genoeg van de in hun ogen slappe en luie Grieken. Betalingen aan de Grieken die zo noodzakelijk zijn om de euro te redden, stuiten op grote weerstand.

Discipline

De politieke unie blijkt verder niet sterk genoeg om de gemaakte afspraken te handhaven. Het stabiliteitspact waarmee de soliditeit van de euro verzekerd moest zijn, bleek een wassen neus. Duitsland was nota bene de eerste overtreder. Sancties voor zo’n machtige partner bleven natuurlijk uit.

Ook de nu gemaakte afspraken over strenge begrotingsdiscipline zullen onmogelijk te handhaven zijn. Met die afspraken zouden bijvoorbeeld de maatregelen die de overheden namen om de bankencrisis in 2008 te bezweren, nagenoeg onmogelijk geweest zijn. Nood breekt wet, zo zal wel blijken als het erop aankomt.

Vruchteloos

Dit alles konden ook de leiders weten toen ze de euro bedachten. Lubbers en Delors waren er in ieder geval van op de hoogte. Een versterking van de politieke unie bleek politiek onhaalbaar. Toch gingen ze door met de euro, tegen beter weten in.

Menig politiek leider vertrouwde me indertijd toe het met de kritiek eens te zijn, maar ze durfden zich niet te uiten, of hadden geconcludeerd dat aanhoudende kritiek vruchteloos zou zijn.

Nog steeds wil het inzicht niet doorbreken dat de euro een grote vergissing was, dat de EU er politiek en maatschappelijk niet klaar voor was. Doorzetten met de euro is zinloos omdat aan belangrijke voorwaarden –een sterke politieke unie geworteld in een sterke samenleving– niet wordt voldaan.

Al de maatregelen die tot nu toe genomen zijn, adresseren de werkelijke problemen niet – waaronder de grote handelstekorten van Griekenland en Portugal, en een failliet financieel systeem. Zelfs als de eurolanden op wonderbaarlijke wijze aan de wurggreep van de financiële sector weten te ontsnappen, dienen zich andere problemen aan, zoals een onhanteerbare inflatie. Ook dan zal het gebrek aan een sterke politieke unie zich wreken.

Dynamiek

De euro is onhoudbaar. De euro blijkt steeds meer een heilloos project. Hoe sneller we ermee ophouden, hoe beter dat zal zijn.

Jazeker, de omschakeling naar een eigen munt zal kostbaar zijn. De onzekerheid zal groot zijn, en zo ook de economische chaos. Dat is de prijs voor een vergissing. Maar laat u niet al te bang maken. Het herstel zal zich spoedig aankondigen. Dankzij nieuwe technologie zullen we gemakkelijker kunnen omgaan met verschillende munten en kunnen we een nieuwe dynamiek verwachten. We zullen zien hoe Nederlandse ondernemers het vizier gaan richten op gebieden buiten de Europese wateren. Ik zie die toekomst met vertrouwen tegemoet.

De auteur is hoogleraar culturele economie aan de Erasmus Universiteit. In 1991 formuleerde hij al zijn kritiek op de euro. Hij was in 1997 een van de economen die in een manifest waarschuwden tegen de euro.